Korona Maryi

Niewątpliwie liczba koronowanych wizerunków była w Rzeczypospolitej Obojga Narodów zjawiskiem niespotykanym i unikatowym w skali całej Europy. Pierwsza papieska koronacja poza Włochami to właśnie Jasna Góra. W sumie w Rzeczypospolitej w XVIII w. odbyło się 26 koronacji.
Choć po rozbiorach zaniechano tych uroczystości, powrócono do nich pod koniec XIX w. Po II wojnie światowej, aż do czasów współczesnych, odbyło się ponad 100 takich uroczystości. Krzewicielem kultu Maryi był Sługa Boży kard. Stefan Wyszyński, łącząc koronacje maryjnych wizerunków z uroczystościami milenijnymi. Osiemnastowieczne koronacje odbywały się we wszystkich prowincjach Rzeczypospolitej, lecz ich dominacja zaznacza się wyraźnie na Rusi Koronnej oraz w Wielkim Księstwie Litewskim. Mniej koronacji odnotowujemy w Prusach Królewskich i ziemiach rdzennie polskich. Utracone Kresy zabrały więc razem ze swoim kresowym mitem jeszcze jedną cząstkę – koronowane obrazy maryjne. Często koronowane wizerunki ocalałe cudem w czasie wojennej zawieruchy trafiały razem z przesiedleńcami do nowych kościołów, czasem tułały się tak jak oni z miejsca na miejsce. Jednak w większości kult przybyłych na nowe ziemie obrazów nie znajdował już takiego zasięgu jak w kresowych sanktuariach.
Ciągle budzi on pamięć, a na ścianach wciąż wiszą poblakłe obrazy przywożone przed 70 laty jak relikwie.
Symbolika korony
Uniwersalna symbolika złotej korony – wyrażającej cześć i adorację należną osobom wybranym przez Boga i sprawującym władzę – doskonale przybliża chwałę, jaką w akcie koronacji wierni oddają Maryi. W Nowym Testamencie korona jest metaforą moralnej doskonałości oraz obietnicą wiecznej nagrody w niebie. Od pierwszego tysiąclecia należy datować tradycję przedstawiania Chrystusa jako króla w koronie. Z tradycją tą łączy się wizerunek Maryi Królowej, której korony podtrzymywane są przez aniołów.
Od czasów średniowiecza rozwijano teologię królewskości Maryi, a do tajemnic różańcowych włączono rozważanie o koronacji Matki Boskiej na Królową nieba i ziemi. Wschodnie inspiracje odegrały niebagatelną rolę w rozwoju całej maryjnej pobożności, zmieniając rozumienie świętego obrazu na wzór czci, jaką oddawano w Kościele prawosławnym ikonom. Około XII w. zaczęto przywozić na zachód, również do Polski, wiele bizantyjskich ikon, cieszących się sławą cudownych.
Pierwsze koronacje
Koronacje w XIV i XV w. miały charakter aktów prywatnej pobożności i celebrowane były raczej sporadycznie.
Dopiero w Kościele potrydenckim, kiedy to podjęto dyskusję na temat czci Maryi i kultu obrazów, ujęto w ramy prawnoliturgiczne także i kwestie związane z pobożnością maryjną, ustalając, jak mają wyglądać starania o koronację i jak ma przebiegać sam akt. Pierwszy obrzęd koronacji według tych wytycznych miał miejsce za pontyfikatu papieża Urbana VII w 1631 r. Koronowano wówczas obraz Santa Maria delle Febre w Bazylice św. Piotra w Rzymie i był to początek serii uroczystych koronacji papieskich, których do końca XVII w. odbyło się w Rzymie ok. 100. Komisja powołana przez Urbana VII nakazywała, aby koronowane wizerunki były przedmiotem czci o zasięgu nie tylko lokalnym, lecz także narodowym oraz patronowały ważnym wydarzeniom historycznym. Nie miała znaczenia forma artystyczna obrazów czy figur. Uroczystości koronacyjne były okazją do zamanifestowania nie tylko treści religijnych, ale i narodowych. Łączyły wiernych różnych obrządków. W 1730 r. dokonano pierwszej koronacji w sanktuarium bazylianów w Żyrowicach.
Wiele jest wzmianek w księgach cudów o łaskach doznawanych przez wiernych różnych wyznań. Spotkanie Kościoła zachodniego i wschodniego stawało się więc faktem i potwierdzeniem sukcesu unii brzeskiej.
Migracja maryjnych wizerunków odbywała się też w przeciwnym kierunku – niektóre zawożono na tereny pograniczne, by broniły rubieży Rzeczypospolitej. To właśnie w czasie XVII-wiecznych wojen z Moskwą, Turcją, Szwecją i sporów z Kozakami powstawało wiele sanktuariów, w których później przeprowadzano koronacje.