Zwiastowanie Najświętszej Maryi Pannie
SKARBY OSTROWA TUMSKIEGO
PŁASKORZEŹBA W PORTYKU WROCŁAWSKIEJ KATEDRY
On to dla nas, ludzi, i dla naszego
zbawienia zstąpił z nieba, i za sprawą
Ducha Świętego przyjął ciało z Maryi
Dziewicy, i stał się człowiekiem.
Credo
S. FELICYTA SZEWCZYK CSSE
Wrocław
Zwiastowanie narodzin Zbawiciela opisuje św. Łukasz w swojej Ewangelii (Łk 1,26–38). W sztuce religijnej temat ten zyskał wielką popularność od późnej starożytności.
Tajemnica Wcielenia Syna Bożego od wieków inspirowała twórców. U schyłku średniowiecza ikonografia Zwiastowania staje się bogatsza, co ma bezpośredni związek z rozwojem liturgii i wzrostem religijności ludowej.
Kolumna portyku
Godną uwagi ilustracją tej ewangelicznej perykopy jest płaskorzeźba w portyku katedry wrocławskiej, umieszczona na kolumnie po stronie północnej. Scena Zwiastowania jest częścią bogatej kamiennej dekoracji rzeźbiarskiej, która wyszła spod mistrzowskiego dłuta Hansa Bertholda i Petera Franczke w II poł. XV w. Dzieło zamówiła kapituła katedralna. Artyści włączyli do dekoracji także wcześniejsze fragmenty wystroju, tworząc nową strukturę architektoniczną, która na przestrzeni wieków kilkakrotnie się zmieniała. Cylindryczny kształt powierzchni kolumny powoduje, że płaskorzeźbę możemy obejrzeć dokładnie, patrząc na nią z kilku miejsc.
Scena Zwiastowania NMP w portyku katedry
wrocławskiej, umieszczona na kolumnie po stronie
północnej, poniżej św. Hieronim z lwem
ZDJĘCIA S. FELICYTA SZEWCZYK CSSE
Rozwinięta scena z kolumny. Z lewej postać
Archanioła Gabriela, w środku zwrócona ku niemu
Maryja, z prawej sylwetka klęczącego kapłana
(fundatora)
POZDROWIENIE ANIELSKIE
to jedna z pierwszych modlitw, które człowiek poznaje na początku drogi wiary. Jest modlitwą zawierającą uwielbienie i błaganie, podobnie jak Modlitwa Pańska.
Zawsze powinna by w nas być ta cisza, co otwiera się ku wieczności i nadsłuchuje. Ale życie jest zgiełkliwe i zagłusza ją swym krzykiem. Dlatego przynajmniej w uświęconej godzinie, na „Anioł Pański” powinniśmy zatrzymać się w miejscu, oddalić wszystko, co ciśnie się ku nam natrętnie, stać w cichości i wsłuchiwać się w tajemnicę, w której „wiekuiste Słowo, gdy wszystko spoczywało w głębokim milczeniu, zstąpiło z królewskiego tronu”.
ROMANO GUARDINI
Anioł pański
Scena przedstawia moment, gdy Maryja dostrzega przystępującego ku niej Archanioła Gabriela. Klęczy przy pulpicie, na którym spoczywa otwarta księga. Płaszcz spływający z ramion fałduje się u jej stóp. Na lewe ramię spływają fale włosów okryte welonem. Ręce skrzyżowane na piersi wyrażają żarliwą modlitwę. Jej głowa i spojrzenie skierowane są w lewą stronę, ku postaci Archanioła Gabriela, który przyklękając, wita Najświętszą Pannę i wyciąga ku niej lewą dłoń trzymającą lilię. Prawa dłoń wskazuje na słowa pozdrowienia zawarte na banderoli obiegającej łodygę kwiatu. Boży Wysłannik odziany jest w tunikę i okryty płaszczem spiętym pod szyją. U jego ramion wyrastają skrzydła wzniesione do połowy.
Tajemniczy obserwator
Po prawej stronie kompozycji, w cieniu portyku, dostrzegamy postać klęczącego mężczyzny w birecie, odzianego w strój duchowny i pelerynkę z kapturem sięgającą łokci, zwaną mozettą. Strój wskazuje na osobę fundatora, którym jest prawdopodobnie Andreas Weyner, nadzorujący wykonanie portyku. Kapłan wpatruje się w rozgrywającą się scenę Zwiastowania i w skupieniu składa dłonie do modlitwy. Zwyczaj umieszczania donatorów staje się coraz bardziej powszechny w religijnych przedstawieniach późnego średniowiecza i ma charakter upamiętniający.
Podobny przykład kamiennej późnogotyckiej rzeźby przedstawiającej Zwiastowanie znajdziemy we Wrocławiu na południowej elewacji kościoła św. Elżbiety w epitafium Hansa Schultza von Wolkowitza wykonanym po 1505 r.
Królewska lilia
W starożytnej Grecji kwiat lilii oznaczał godność królów i książąt, dlatego wieńczył ich berła i pojawiał się w heraldyce. W Pieśni nad Pieśniami odnajdujemy słowa Oblubienicy: Jam […] lilia dolin (Pnp 2,1). W ikonografii chrześcijańskiej lilia jest emblematem czystości, symbolem i atrybutem Najświętszej Maryi Panny. Symbolizuje także Kościół, który jest prześladowany, a mimo to jest olśniewająco biały dzięki wierze. Św. Grzegorz Wielki pisze, że każda dusza, która […] od śmiertelności wznosi się do niebieskiej piękności i zachowuje blask czystości w sercu i ciele oraz bliźnich swych orzeźwia słodką wonią swej dobrej służby, podobna jest do lilii.
Dziękuję Panu dr. Dariuszowi Galewskiemu
za konsultację historyczną.
Pokorna modlitwa
Wszystkie trzy postacie są jednakowej wysokości, co nadaje scenie charakter bliskości i poufałości. To bardzo ciekawy motyw, zapowiadający renesans, ponieważ wcześniej obowiązywała perspektywa hierarchiczna, czyli kto świętszy lub ważniejszy, ten większy. To pierwszy tego rodzaju przykład na Śląsku, powstały być może pod wpływem malarstwa niderlandzkiego. Naszą uwagę przykuwa postawa klęcząca postaci. Przyklęknięcie Archanioła Gabriela jest pokłonem oddanym Imieniu Syna Bożego, które zapowiedział Maryi: Oto poczniesz i porodzisz Syna, któremu nadasz imię Jezus (Łk 1,31). Maryja klęczy przed Słowem, które w Niej staje się Ciałem. Kanonik kontempluje tajemnicę Wcielenia i wyznaje wiarę w Jezusa Chrystusa, który ogołocił samego siebie, przyjąwszy postać sługi, stawszy się podobnym do ludzi (Flp 2,7 nn).
Epitafium Hansa Schultza von Wolkowitza
(+1505 r.) ze sceną Zwiastowania Najświętszej Maryi
Pannie. Płaskorzeźba na elewacji kościoła św. Elżbiety
we Wrocławiu
