DOLNOŚLĄSCY KAPŁANI
Zapomniany biskup
Biskup dr Henryk Grzondziel (1897–1968)
– kapłan, działacz społeczny, świątobliwa postać śląskiego Kościoła.
KS. ZDZISŁAW LEC
Wrocław
Biskup Henryk Grzondziel
ARCHIWUM WYDAWNICTWA ŚW. KRZYŻA W OPOLU
Rodzicami Henryka byli Jan Grzondziel i Franciszka z domu Czakańska. Henryk miał starsze rodzeństwo – brata Ignacego i siostrę Salomeę. Urodził się 26 lipca 1897 r. w Załężu, obecnej dzielnicy Katowic, a 1 sierpnia tegoż roku został ochrzczony w miejscowym kościele przez ks. wikarego Franciszka Ballona. Do szkoły podstawowej uczęszczał w Rudzie Śląskiej. W tamtejszym kościele był ministrantem. W owym czasie ogromny wpływ na Henryka wywarł wikary, bł. ks. Józef Czempiel. Od 1908 r. zaczął uczęszczać do gimnazjum w Zabrzu, gdzie dojeżdżał pociągiem. Pierwszą Komunię św. przyjął 5 maja 1910 r., a bierzmowania udzielił Mu sufragan wrocławski, bp Karol Augustyn, 13 lipca tegoż roku.
W czasie gdy uczęszczał do gimnazjum, 28 lipca 1914 r. wybuchła I wojna światowa. Już we wrześniu został wysłany do Eisenach na przeszkolenie wojskowe. Powołanie do służby w armii pruskiej otrzymał Henryk w listopadzie 1915 r. Jesienią, 8 listopada 1916 r., ukończył gimnazjum, uzyskując świadectwo maturalne. Po maturze został przydzielony do konnicy. Początkowo stacjonował w Gliwicach. Z końcem listopada 1916 r. ze względu na stan zdrowia został skierowany do wojskowego szpitala, a już w grudniu na dalsze leczenie do sierocińca, gdzie w kaplicy sióstr, jako ministrant, mógł usługiwać celebrującemu kapłanowi.
Z końcem stycznia 1917 r. powrócił do koszar w Gliwicach. W lutym 1917 r. został wysłany na kolejne przeszkolenie wojskowe, a w marcu tegoż roku, w oddziale piechoty, na Litwę, na front wschodni. Przebywał tam do końca marca 1918 r., wykonując w ramach służby różne zadania wojskowe.
W kwietniu 1918 r. wojsko niemieckie zostało przerzucone na front zachodni, na teren Francji i Flandrii, a wraz z nim także Henryk Grzondziel.
W maju 1918 r., dzięki pośrednictwu rodziców, zapisał się na Wydział Teologiczny Uniwersytetu Wrocławskiego.
W czerwcu Jego oddział stacjonował w Lotaryngii, w lipcu we Flandrii, gdzie w sierpniu Henryk awansował na stopień starszego szeregowca.
We wrześniu, podczas ciężkich walk z Anglikami, został ranny w nogę i znalazł się w szpitalu wojskowym.
W październiku Jego oddział podążał w kierunku Gliwic, a na początku listopada znalazł się w Głubczycach.
Prawdopodobnie tam Henryka zastała demobilizacja.
Droga do święceń kapłańskich
Henryk Grzondziel, jako student Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Wrocławskiego, przybył do Wrocławia na początku 1919 r. Początkowo zamieszkał przy ul. Solnej 26, a od stycznia 1920 r. mieszkał już w konwikcie przy pl. Katedralnym 14. Egzamin z przedmiotów filozoficznych zdał w marcu 1920 r., a z przedmiotów dotyczących Pisma Świętego w marcu 1921 r. Końcowe świadectwo z Wydziału Teologicznego otrzymał w maju 1922 r.
W czerwcu 1922 r. Henryk Grzondziel zamieszkał w alumnacie, aby tam przez rok przygotowywać się do święceń kapłańskich. 29 czerwca tegoż roku otrzymał tonsurę z rąk sufragana wrocławskiego Walentego Wojciecha, a kilka dni później, 2 lipca, niższe święcenia. Głosił też kazania po polsku i niemiecku w różnych kościołach, prowadził lekcje religii oraz odprawiał nabożeństwa. 17 marca 1923 r. w katedrze wrocławskiej przyjął święcenia kapłańskie z rąk kard. Adolfa Bertrama.
W swojej rodzinnej parafii, w Rudzie Śląskiej, w uroczystość św. Józefa 1923 r. odprawił Mszę św. prymicyjną, na której kazanie głosił Jego przyjaciel, wspomniany już wcześniej bł. ks. Józef Czempiel, proboszcz w Hajdukach.
Działalność do święceń biskupich włącznie
Po święceniach ks. Grzondziel przez pół roku, do końca września 1923 r., przebywał na parafii w Hajdukach.
Potem z polecenia biskupa wrocławskiego do marca 1927 r. w konwikcie teologicznym uczył języka polskiego oraz niektórych elementów filozoficznych.
Jednocześnie od listopada 1923 r. do 27 kwietnia 1924 r. był duszpasterzem Polonii wrocławskiej, gromadzącej się w kościele pw. św. Marcina. Już w owym czasie cierpiał na niewydolność serca, a od 1926 r. ujawniły się inne kłopoty zdrowotne. 23 marca 1926 r. zmarł jego ojciec. 2 sierpnia 1926 r. w Auli Leopoldyńskiej Uniwersytetu Wrocławskiego uzyskał doktorat z teologii dogmatycznej na podstawie napisanej i wydanej drukiem we Wrocławiu pracy pt. Die Entwicklung der Unterscheidung zwischen der potentia Dei absoluta und der potentia Dei ordinata von Augustinus bis Alexander von Halles.
2 marca 1927 r. ks. Grzondziel został mianowany wikariuszem w parafii św. Jacka w Bytomiu. Po prawie dwóch latach pracy w Bytomiu, 16 stycznia 1929 r. został powołany na okręgowego dyrektora Caritasu z siedzibą w Zabrzu-Biskupicach.
Potem, 1 lipca 1931 r., otrzymał nominację na proboszcza parafii św. Antoniego w Wójtowej Wsi koło Gliwic. W tej parafii pracował cztery lata, do maja 1935 r.
Następnie 5 maja 1935 r. kard. Adolf Bertram mianował ks. dr. Henryka Grzondziela ojcem duchownym alumnów we Wrocławiu-Karłowicach.
Prowadził też w alumnacie wykłady z dogmatyki. Od 1942 r. był kandydatem Episkopatu Niemiec do sakry biskupiej.
Ponadto kard. Bertram angażował go do tłumaczenia listów pasterskich na język polski. W 1942 r. po raz pierwszy jest też tytułowany radcą duchownym. Kilka razy we Wrocławiu był niepokojony przez gestapo. Przez cały okres II wojny światowej ks. dr Grzondziel mieszkał w alumnacie na Karłowicach.
Po wojnie, 6 lipca 1945 r., zmarł kard. Bertram. Po nim archidiecezją wrocławską zarządzał najpierw ks. inf. Karol Milik (1945–1951). W nowej rzeczywistości wśród księży, którzy pozostali w archidiecezji, znalazł się także ks. dr Grzondziel. Swoją siedzibę na Karłowicach utracił, dlatego najpierw zamieszkał w prowizorycznym mieszkaniu, a potem u ss. boromeuszek przy ul. Pomorskiej 31–33. 16 grudnia 1946 r.
ks. dr Grzondziel został administratorem parafii św. Macieja, jednak tę funkcję piastował bardzo krótko, gdyż już 21 stycznia 1947 r. otrzymał nominację na duszpasterza kościoła pw. św. św. Stanisława i Doroty we Wrocławiu, który pełnił funkcję prokatedry. W tym samym roku został także dyrektorem diecezjalnym Unii Apostolskiej Kleru.
W 1948 r. został sędzią prosynodalnym w Sądzie Duchownym archidiecezji wrocławskiej. Wszedł również do grona wykładowców tworzonego od podstaw Wyższego Seminarium Duchownego, podejmując wykłady z dogmatyki.
19 czerwca 1949 r. w wieku 80 lat zmarła jego matka.
W 1951 r. rządcą archidiecezji został ks. Kazimierz Lagosz (1951–1956).
Skutkowało to kolejnymi znaczącymi wydarzeniami w życiu ks. Grzondziela.
Mianowicie w marcu 1951 r. został zwolniony z obowiązków duszpasterskich w parafii św. św. Stanisława i Doroty, a we wrześniu 1953 r. dano Mu do zrozumienia, że przestaje być wykładowcą we wrocławskim seminarium, i ponadto zwolniono z pracy na terenie archidiecezji wrocławskiej, polecając, aby poszukał sobie zajęcia na terenie innej jednostki administracyjnej.
Opatrzność Boża wspierała jednak nadal ks. dr. Grzondziela, gdyż został przyjęty do ordynariatu Śląska Opolskiego. Tamtejszy rządca, ks. Emil Kobierzycki, uczynił go kapelanem sióstr de Notre Dame w parafii Pokój, w pow. opolskim. Ta działalność trwała od października 1953 do sierpnia 1954 r., kiedy to nastąpiła likwidacja klasztoru, w którym posługiwał ks. Grzondziel. Jednak bezpośrednio po tym wydarzeniu, a więc jeszcze w 1954 r., ks. Kobierzycki powierzył ks. Grzondzielowi parafię Krzyżanowice w pow. raciborskim. Ponadto od listopada 1955 do grudnia 1956 r. raz w tygodniu z wykładami z dogmatyki dojeżdżał z Krzyżanowic do Seminarium Duchownego oo. Franciszkanów w Katowicach-Panewnikach.
Po zmianach w grudniu 1956 r. rządy w Opolu objął bp Franciszek Jop, który już w lutym 1957 r. mianował ks. Grzondziela swoim wikariuszem generalnym, a w listopadzie tegoż roku konsultorem diecezjalnym. Ponadto został on mianowany egzaminatorem prosynodalnym oraz cenzorem ksiąg religijnych. W kwietniu 1958 r. został obdarzony godnością prałata domowego.
W czerwcu 1958 r. bp Jop powierzył ks. Henrykowi pełnienie obowiązków proboszcza w parafii Nowa Wieś Królewska. 20 maja 1959 r. papież Jan XXIII mianował ks. dr. Henryka Grzondziela biskupem i skierował do pomocy bpowi Jopowi w pracy na Opolszczyźnie. 16 sierpnia 1959 r. święceń biskupich udzielił ks. Henrykowi w kościele Świętego Krzyża w Opolu prymas Polski, kard. Stefan Wyszyński, przy udziale współkonsekratorów: bpa Bolesława Kominka z Wrocławia i bpa Jana Kantego Lorka z Sandomierza.
Posługa biskupia (1959–1968)
Bp Grzondziel w początkowych latach nie oddawał probostwa, ponadto jako biskup odbywał wizytacje, bierzmował, brał udział w okolicznościowych wydarzeniach, uczestniczył w peregrynacjach obrazu Matki Bożej w parafiach Opolszczyzny w latach 1964–1966. Był obecny na drugiej i czwartej sesji Soboru Watykańskiego II w 1963 i 1965 r.
Jednak zdrowotnie zaczął niedomagać.
Dlatego w listopadzie 1964 r. został zwolniony z funkcji proboszcza i zamieszkał w Grudzicach. Od roku 1966 rzadko udzielał się w pracy diecezjalnej.
Ostatnie lata, naznaczone cierpieniem, spędził na modlitwie. Zmarł w swoim mieszkaniu w Grudzicach 24 maja 1968 r. o godz. 4.50 nad ranem. Trzy dni później został pochowany w Grudzicach przy miejscowym kościele.
