SKARBIEC KATEDRY WROCŁAWSKIEJ

Ołtarz główny archikatedry wrocławskiej

Jedno z ważniejszych wydarzeń letniego sezonu kultury we Wrocławiu stanowi wystawa czasowa
Skarbiec. Złotnictwo archikatedry wrocławskiej, którą można zobaczyć jeszcze do 24 września br.
w Muzeum Narodowym we Wrocławiu.

KS. PAWEŁ CEMBROWICZ

Wrocław

Rekonstrukcja kolorystyczna wyglądu otwartego ołtarza na podstawie zdjęć archiwalnych
i fragmentów istniejących. Niezachowane elementy złotnicze pozostawione jako czarno-białe.
Otwarty ołtarz miał 371 cm szerokości i 300 cm wysokości

REKONSTRUKCJA KOMPUTEROWA MUZEUM NARODOWE WE WROCŁAWIU

Wystawa odbywa się dzięki otwartości abp. Józefa Kupnego, który wyraził zgodę na zaprezentowanie dziedzictwa Kościoła wrocławskiego w murach Muzeum Narodowego we Wrocławiu.
Wydarzenie zasługuje na uwagę, gdyż po raz pierwszy w powojennej historii archikatedry wrocławskiej pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela, a może również całej jej historii, prezentowana jest tak obszerna ekspozycja wyrobów złotniczych, stanowiących bogactwo materialne, kulturowe i religijne Matki kościołów Dolnego Śląska. Na wystawie możemy zobaczyć wybrane przedmioty użytku liturgicznego, począwszy od epoki gotyku aż do czasów nam współczesnych. Warto podkreślić, że prezentowane precjoza są tym bardziej cenne, że przetrwały pożogę ostatnich dni II wojny światowej. Tragedia Festung Breslau, która rozgrywała się w pierwszych dniach kwietnia, na Wielkanoc 1945 r., winna owe przedmioty unicestwić, tak jak wiele innych dóbr materialnych, które zostały w tamtych dniach bezpowrotnie zniszczone. Jednak dzięki roztropności i odważnym decyzjom ówczesnych władz kościelnych, związanych z zabezpieczeniem skarbów wrocławskiej archikatedry jeszcze przed wojennym dramatem, większość z nich ocalała. Są świadectwem wiary pokoleń ludzi Kościoła, którzy zlecali wykonanie potrzebnych przedmiotów na użytek obrzędów liturgicznych katedry.
Skarbiec archikatedry wrocławskiej nie stanowi jedynie zbioru muzealnego, pamiątek z przeszłości, ale jest miejscem żywym, które powiększa swoje zbiory, potrzebne i będące ciągle w użyciu podczas celebrowania kultu Bożego.

Rekonstrukcja ołtarza
Wśród ponad 80 eksponatów wystawy możemy po raz pierwszy od przeszło 70 lat zobaczyć muzealną rekonstrukcję ołtarza głównego archikatedry, wykonanego w stylu renesansowo-manierystycznym i ufundowanego przez bp. Andreasa von Jerin w 1590 r., umieszczonego w 1591 r. u szczytu prezbiterium katedry. Biskup Jerin przeznaczył na jego fundację sumę 10 tysięcy talarów i zlecił jego wykonanie dwóm wrocławskim mistrzom – złotnikowi i medalierowi Paulowi Nitschowi (1548–1609) oraz malarzowi Bartholomeusowi Fichtenbergowi, pracującemu w latach 1561–1585.
Ołtarz został wykonany w formie pentaptyku. Składał się z szafy zamykanej czterema skrzydłami. W szafie umieszczona była scena Ukrzyżowania Chrystusa, w skład której wchodziły wykonane ze srebra i złocone: figura Chrystusa umieszczona na krzyżu oraz po lewej i prawej stronie Ukrzyżowanego postacie Matki Bożej Bolesnej i umiłowanego ucznia, Jana Chrzciciela.
Tło wykonane było z bordowego sukna, zdobionego gwiazdami, również wykonanymi ze srebra. Skrzydła wewnętrzne ołtarza składały się z wnęk, w których również umieszczono srebrne i złocone figury świętych patronów katedry. W lewej górnej kwaterze figura św. Jana Chrzciciela, patrona katedry, Wrocławia i diecezji wrocławskiej. W lewej dolnej kwaterze figura św. Wincentego z Saragossy, diakona i męczennika, patrona Kapituły Katedralnej Wrocławskiej.
W prawej górnej kwaterze figura św. Andrzeja Apostoła, patrona fundatora.
W prawej dolnej kwaterze figura św. Jadwigi Trzebnickiej, patronki Śląska.

Widok pierwszego zamknięcia ołtarza w prezbiterium katedry.
Malowane kwatery przedstawiają sceny z życia św. Jana Chrzciciela.
Fotografia archiwalna z lat trzydziestych XX w.

ARCHIWUM MUZEUM ARCHIDIECEZJALNEGO

Szafa ołtarza, jak również wnęki bocznych skrzydeł zostały obramowane ażurowymi ornamentami roślinnymi, wykonanymi ze srebra i złoconymi.
W dolnej części szafy umieszczono napis mówiący o fundacji ołtarza, wykonanego ze szczerego srebra, przez biskupa Jerina, aby „jego miłości do Boga i szczodrobliwości dla Kościoła pomnik stanowił”. Po pierwszym zamknięciu szafy ołtarzowej ukazywało się osiem kwater malarskich przedstawiających sceny dotyczące życia i działalności św. Jana Chrzciciela. Są to następujące sceny:
1. Zwiastowanie Zachariaszowi poczęcia i narodzenia św. Jana Chrzciciela,
2. Nawiedzenie św. Elżbiety przez Maryję, Matkę Jezusa,
3. Obrzezanie i nadanie imienia Janowi,
4. Wysłannicy faryzeuszów i saduceuszów u Jana,
5. Chrzest Jezusa,
6. Wskazanie Jana na Chrystusa,
7. Jan upominający Heroda,
8. Męczeństwo Jana Chrzciciela.
Po drugim zamknięciu można zobaczyć cztery kwatery ukazujące malarskie przedstawienia Ojców Kościoła Zachodniego:
1) św. Grzegorza Wielkiego,
2) św. Hieronima,
3) św. Ambrożego,
4) św. Augustyna.
W prezbiterium, po lewej stronie, bp Andreas von Jerin kazał w 1591 r. umieścić swoje epitafium w stylu renesansowym z profilowanym popiersiem, tak jakby biskup spoglądał na ufundowane przez siebie dzieło. Dziś trwa renowacja i rekonstrukcja niezwykle wartościowego pomnika nagrobnego bp. Jerina.

Drugie zamknięcie ołtarza z przedstawieniami Ojców Kościoła.
Fotografia archiwalna

ARCHIWUM MUZEUM ARCHIDIECEZJALNEGO

Zachowane fragmenty ołtarza na wystawie
w Muzeum Narodowym we Wrocławiu

AGATA COMBIK/FOTO GOŚĆ

Losy wojenne ołtarza
Ołtarz ucierpiał pierwszy raz podczas wojny 30-letniej, kiedy w 1632 r. Ostrów Tumski został opanowany przez wojska szwedzkie, które splądrowały i ograbiły katedrę. Udało się jednak wcześniej zabezpieczyć i uchronić srebrne rzeźby. Łupem padły srebrne blachy, stanowiące tło dla figur.
Niestety nie zachowała się żadna ich dokumentacja. W 1650 r. renowacji ołtarza podjął się siostrzeniec fundatora kanonik Philip Jacob von Jerin. Miejsce srebrnego tła zostało zastąpione przez barwny aksamit. W XIX w. dokonano kolejnych renowacji. W 1934 r. wykonano ostatnią kompleksową konserwację ołtarza.
Ołtarz ten znajdował się we wnętrzu archikatedry wrocławskiej do 1945 r., kiedy to został złożony, zabezpieczony i ukryty przed pożogą wojenną. Był zatem w archikatedrze wrocławskiej 350 lat. Niestety, po odbudowaniu katedry już nie wrócił na swoje miejsce. Srebrne figury i ozdobne blachy po II wojnie światowej zostały złożone w katedralnym Skarbcu, a tablice z malowidłami trafiły do kościoła w Szamotułach, skąd powróciły do Wrocławia w 1965 r. dzięki staraniom kard. Bolesława Kominka i bp. Wincentego Urbana. Trafiły one do Muzeum Archidiecezjalnego.

Czy ołtarz powróci do katedry?
Czasowa wystawa, która znalazła miejsce we Wrocławskim Muzeum Narodowym dzięki życzliwości dyrektora dr. hab. Piotra Oszczanowskiego, kuratora Jacka Witeckiego oraz innych pracowników Muzeum, od samego początku stała się pretekstem do rozpoczęcia rozmów o ewentualnym powrocie na swoje miejsce zrekonstruowanego srebrnego ołtarza bp. Jerina. W czasie specjalnego pokazu Ksiądz Arcybiskup Metropolita Wrocławski stwierdził: „Czy ołtarz bp. Jerina powróci do katedry, w miejsce obecnego? Cieszę się bardzo, że możemy zobaczyć, jak wyglądał przed II wojną światową. Myślę, że przyjdzie czas na spokojną dyskusję, czy miejsce tego ołtarza jest w katedrze. Ten, który teraz znajduje się w świątyni, też «pisze swoją historię». Obecne pokolenie mieszkańców Wrocławia zna tylko ten ołtarz – dlatego dokonanie zmiany nie będzie pewnie proste. Myślę jednak, że zarówno walory artystyczne, jak i cała historia ołtarza są argumentem za jego powrotem na swoje miejsce, tam gdzie fundator je przewidział.
Fundator, który ze swojego epitafium wciąż spogląda w kierunku ołtarza…
Cieszymy się, że sztuka ściśle związana z kultem, z historią tego miasta, będzie cieszyć oczy zwiedzających tę ekspozycję”. Warto dodać, że podczas odwiedzania wystawy można zobaczyć również multimedialny pokaz ołtarza bp. Jerina.