Dzieje wrocławskiego seminarium duchownego
Prekursorem powołania do istnienia seminarium duchownego po Soborze Trydenckim był św. Karol Boromeusz, który jako biskup Mediolanu założył pierwsze w historii Kościoła seminarium w 1564 r.
We Wrocławiu powstało rok później.
KS. STANISŁAW WRÓBLEWSKI
Wrocław–Rzym
Powołanie do życia i zainicjowanie działalności we Wrocławiu seminarium duchownego jako instytucji, której celem miało być kształcenie i formowanie przyszłych księży dla diecezji wrocławskiej, wiąże się bezpośrednio z ogłoszeniem przez Sobór Trydencki 15 lipca 1563 r. dekretu Cum adolescentium aetas, który nakazywał w każdej diecezji utworzenie i prowadzenie seminarium duchownego.
Dekret soborowy zwracał uwagę biskupom diecezjalnym na troskę i większy dostęp do kapłaństwa dla mężczyzn pochodzących z ubogich rodzin, których nie byłoby stać na pokrycie kosztów studiów. Takie podejście miało swoje uzasadnienie w fakcie o wiele bardziej pogłębionej wiary i przywiązania do Kościoła osób pochodzących z ____
takich rodzin. Omawiany dokument stawiał również kandydatom do kapłaństwa w Kościele katolickim wiele wymagań formalnych. Należały do nich: najniższy wiek kleryka – 12 lat, pochodzenie z katolickiego małżeństwa, umiejętność pisania i czytania, jasno wyrażona wola służby wspólnocie religijnej. Klerycy zobowiązani byli do noszenia stroju duchownego i tonsury. Alumni studiowali nauki teologiczne, ale także gramatykę, zdobywali umiejętności w zakresie ekonomii i finansów kościelnych. Uczyli się liturgii i przepisów kościelnych.
Prekursorem powołania do istnienia seminarium duchownego po Soborze Trydenckim był św. Karol Boromeusz, który jako biskup Mediolanu założył pierwsze w historii Kościoła seminarium w 1564 r.
Wrocław w czołówce
Założenie nowej instytucji kościelnej w diecezji wrocławskiej, zgodnie z duchem Soboru Trydenckiego, wiąże się bezpośrednio z wyborem przez kapitułę katedralną nowego biskupa wrocławskiego Kaspra z Łagowa. Przed elekcją w ramach tzw. kapitulacji wyborczych, będących formą negocjacji między członkami kapituły a kandydatem, w których przedstawiano wymagania i oczekiwania kanoników oraz obietnce elekta, pojawił się nakaz, by biskup zabezpieczył odpowiednie środki pieniężne na wynagrodzenie dla kadry profesorskiej kształcącej przyszłych księży.
Dawne Collegium Georgianum jest obecnie budynkiem Metropolitalnego Wyższego Seminarium Duchownego we Wrocławiu / ARCHIWUM MWSD
Biskup Kasper przyjął wymagania i został przez kapitułę wrocławską wybrany na ordynariusza, jednakże nie zamierzał spełniać postulatu, tłumacząc się brakiem funduszy. Rok później, w 1563 podczas synodu w swoim kazaniu sprawę poruszył publicznie kanonik Sebastian Sleupner, przypominając o złożonej przed wyborami obietnicy.
Za datę założenia seminarium duchownego we Wrocławiu uważa się rok 1565, w którym to na odbywającym się wówczas synodzie lokalnym powołano do istnienia instytucję kształcącą duchowieństwo. Zauważyć przy tym należy, że było to jedno z pierwszych seminariów duchownych w Kościele katolickim, a na pewno pierwsze w prowincji gnieźnieńskiej. Warto dodać, że arcybiskupstwo gnieźnieńskie, które było dla _____
Wrocławia stolicą metropolitalną, na synodzie 8 maja 1577 r. sprzeciwiło się zarządzeniom soborowym dotyczącym zakładania seminarium, uzasadniając to brakiem odpowiednich funduszy.
Do czasu wybudowania oddzielnego gmachu alumni mieszkali w jednym z budynków kapitulnych, wykłady zaś odbywały się w pobliskim kościele św. Marcina. W skład zarządu kierującego seminarium powołano: dra Teodora Lindanusa – jako pierwszego rektora, dwóch profesorów kanoników kapituły – Zachariasza Camerariusa z Wrocławia i mgra Sebalda z Głogowa, oraz sześciu innych wykładowców i urzędników. Wrocławska instytucja kształcąca duchowieństwo urządzona została na wzór niemieckiego kolegium w Rzymie – słynnego Germanicum.
Klerycy i polski król
Seminarium wrocławskie już na początku swojej działalności napotkało wiele trudności z powodu rozszerzającego się luteranizmu, co ciekawe, nawet jeden z wykładowców przeszedł na wyznanie augsburskie. Wobec negatywnego wpływu na rozwój czystej i zdrowej nauki wiary Kościoła katolickiego, wrocławski alumnat przeniesiony został przez bpa Martina Gerstmanna do Nysy. Znajdował się nadal pod kierownictwem księży diecezjalnych, choć alumni uczęszczali od 1624 r. do jezuickiego gimnazjum akademickiego. W mieście tym kształcili się oni do roku 1656. Dzięki tej decyzji klerycy bez zgorszenia i w spokoju mogli kontynuować swoją drogę do kapłaństwa.
Alumni oprócz własnej formacji i studiów teologicznych mogli odbywać praktyki katechetyczne w miejscowym gimnazjum ________
.
parafialnym. Warto odnotować, że wzrósł wówczas poziom nauczania ze względu na to, iż bp Karol Habsburg nakazał uczęszczać klerykom na wykłady do ufundowanego w mieście jezuickiego gimnazjum św. Anny. Jako ciekawostkę można podać, iż w tej instytucji kształcili się m.in. Michał Korybut Wiśniowiecki, późniejszy król Polski, Jakub Sobieski, ojciec króla Jana III Sobieskiego, oraz słynny matematyk, jezuita i astronom Christoph Scheiner, odkrywca plam słonecznych.
Zniszczenia po wojnie 30-letniej doprowadziły do znacznych strat również instytucje diecezjalne w Nysie. Alumni musieli przenieść się na plebanię kościoła św. Jakuba. Ówczesnym rektorem seminarium, a jednocześnie kanonikiem i proboszczem fary nyskiej był późniejszy biskup wrocławski Sebastian Rostock.
Alumn studentem wyższej uczelni
Rok 1656 stał się przełomowy dla ówczesnego seminarium duchownego, gdyż przeniesiono je z polecenia bpa Leopolda Habsburga na powrót do Wrocławia. Poważnym problemem dla władz kościelnych były bardzo skromne warunki i bieda, w jakiej znalazło się seminarium. Jednakże wysoki poziom nauczania i możliwość nadawania stopni akademickich były wielką radością dla władz seminarium. W związku z powstaniem dwuwydziałowego uniwersytetu wzrosły również wymogi dla kandydatów do stanu duchownego. Podczas wizyty ad limina apostolorum w Rzymie bp Rostock nie tylko wspominał o tym, że sam utrzymuje 12 kleryków, lecz także nadmieniał, iż kandydat do kapłaństwa musiał mieć skończone 20 lat, posiadać absolutorium z nauk humanistycznych i filozofii, a ponadto znać w określonym stopniu język niemiecki i polski.
W 1731 r. wybudowano nowy gmach alumnatu, tzw. Collegium Marianum (teren obecnie budowanej biblioteki archidiecezjalnej), przeznaczony nie tylko na mieszkania dla kleryków, lecz także dysponujący przestrzenią do formacji ascetyczno-duchownej. Wykłady natomiast odbywały się na Akademii Leopoldyńskiej. Prowadzenie seminarium, jego zarząd i statuty zostały powierzone Kapitule. Dzięki
Kard. Karol Wojtyła wygłasza homilię podczas Mszy św., której przewodniczył w kaplicy MWSD we Wrocławiu (14 kwietnia 1972 r.) / ARCHIWUM MWSD
Z zachowanych źródeł możemy odtworzyć
Program dnia alumnów
na przełomie XVIII i XIX w.
4.00 – pobudka
4.30 – modlitwy i rozmyślanie
5.00–7.00 – studium i następnie Msza Święta
8.00–10.00 – wykłady
10.00–10.30 przerwa i studium
11.45 – szczegółowy rachunek sumienia i obiad
od 13.00 zajęcia z liturgiki
14.00–16.00 – wykłady
dalej przerwa i modlitwy brewiarzowe, do 18.45 – studium,
19.00 – kolacja
20.00 – modlitwy wieczorne
20.45 – spoczynek.
dobrej koniunkturze gospodarczej i wzrastającej zamożności zaczęły powiększać się zapisy i fundacje na rzecz alumnów i seminarium, przez co większa liczba młodych mężczyzn mogła formować się do pełnienia Służby Bożej. Po wybudowaniu i urządzeniu nowego gmachu został ustanowiony statut i wprowadzony regulamin seminarium.
Ze względu na niepokojące władze kościelne nowe prądy oświeceniowe bp Hohenlohe powołał w alumnacie studium teologiczne równoległe do tego na uniwersytecie, zmieniając jednocześnie regulamin i plan zajęć w alumnacie. Dniem wolnym od zajęć był dla kleryków czwartek, wtedy to mogli odpoczywać i udawać się na przechadzki.
Studia trwały cztery lata – pierwsze dwa poświęcone były naukom filozoficznym i ścisłym, kolejne dwa przeznaczone były na przedmioty teologiczne.
Klerycy zdobyte umiejętności katechizacyjne przekazywali w szkole przykatedralnej, homiletyczne w kolegiacie Świętego Krzyża. W czasie roku akademickiego w ramach formacji do kapłaństwa odbywały się rekolekcje i dni skupienia. Przed wstąpieniem do seminarium rekolekcje trwały 14 dni, przed świętami Bożego Narodzenia i Wielkanocy 8 dni, a przed święceniami 3 i 8 dni. Nad sesją egzaminacyjną odbywającą się co semestr czuwał rektor, który ustalał tezy; tylko pomyślny wynik składanych egzaminów pozwalał ___
na przyjmowanie święceń wyższych (subdiakonat, diakonat, prezbiterat). Warto zwrócić uwagę na pewną dosyć interesującą gradację, jaka istniała wśród kleryków. Otóż w zależności od tego, od kogo przyjmowali stypendia, nosili odpowiedniego koloru kołnierzyki i mankiety przy sutannie. Na przykład, jeżeli kleryk był stypendystą biskupa, nosił kolor jasnożółty, jeśli zaś nieznanej fundacji – ciemnoczerwony. Występowały także kolory żółty, niebieski, biały.
Nowe konwikty
Zmiany w przygotowaniu do kapłaństwa nastąpiły w diecezji wrocławskiej w XIX w. Kardynał Melchior Diepenbrock postanowił, w trosce o bardzo wysoki poziom intelektualny duchowieństwa, założyć nowy, większy konwikt wychowawczy dla gimnazjalistów, którzy chcieli zostać w przyszłości kapłanami. Chodziło tu przede wszystkim o tych chłopców, którzy pochodzili z Górnego Śląska, mówiących po polsku, a często będących sierotami.
Ważne zmiany w poziomie kształcenia duchownych związane były z działalnością kard. Georga Koppa. Duchowny ten dosyć mocno związany był z władzą pruską, mając wpływ na samego kanclerza Rzeszy Ottona von Bismarcka. Ze względu na rozległe terytorium diecezji wrocławskiej i bardzo dużą liczbę powołań do kapłaństwa kard. Kopp rozpoczął budowę nowego domu kleryckiego. Prace budowlane trwały dwa lata i w 1895 r. do użytku alumnów został oddany duży gmach wzniesiony w stylu neogotyckim. Otrzymał nazwę od imienia inicjatora jego budowy – Collegium Georgianum. Do zakończenia II wojny światowej istniał jeszcze trzeci konwikt na Karłowicach we Wrocławiu, _________
.
tzw. Collegium Albertinum. Został on poświęcony 19 maja 1935 r. i dedykowany św. Albertowi Wielkiemu (zm. 1280). Od tego czasu kandydaci do kapłaństwa pierwszych trzech roczników mieszkali w Georgianum, klerycy roku IV w gmachu Marianum nad Odrą, natomiast alumni V i VI roku w Albertinum na Karłowicach. W Albertinum mieszkał rektor alumnatu, jego zastępca i ojciec duchowny. Regulamin w Albertinum był surowy. Klerycy mogli opuszczać kolegium wyłącznie w sutannie, ale nigdy osobno, tylko w dwójkę. Do domu rodzinnego wyjeżdżali rzadko i tylko w ważnych wypadkach. Brali udział w asystach liturgicznych zaliczanych do formacji pastoralnej w parafiach diecezji. Uczyli się tu tych przedmiotów, których nie wykładano na uniwersytecie, a mianowicie teologii pastoralnej, sakramentologii, homiletyki, katechetyki, liturgiki i pedagogiki. Każdy z nich po święceniach musiał odbyć 6-tygodniowy kurs nauczycielski w Seminarium Nauczycielskim. Alumni, którzy nie znali języka polskiego, musieli go opanować w czasie pobytu w Albertinum.
Polska rzeczywistość
Ze względu na wojenne zniszczenia Wrocławia klerycy, zgodnie z wolą ówczesnego Administratora Apostolskiego ks. Karola Milika, przez pierwsze powojenne lata przygotowywali się do kapłaństwa w Krakowie. W Żaganiu utworzono Niższe _______
.
Seminarium Duchowne na prawach szkoły średniej w celu poszukiwania ewentualnych kandydatów do stanu kapłańskiego. Organizacją seminarium na miejscu zajął się ks. Józef Marcinkowski, który został mianowany pierwszym jego rektorem.
Bp Józef Pazdur (z lewej) należał do pierwszego rocznika alumnów, którzy w 1947 r. rozpoczęli formację we wrocławskim seminarium duchownym. Na zdjęciu z obecnym rektorem seminarium ks. Adamem Łuźniakiem / ARCHIWUM MWSD – KAMIL CIELIŃSKI
Ze względu na wojenne zniszczenia Wrocławia klerycy, zgodnie z wolą ówczesnego Administratora Apostolskiego ks. Karola Milika, przez pierwsze powojenne lata przygotowywali się do kapłaństwa w Krakowie. W Żaganiu utworzono Niższe Seminarium Duchowne na prawach szkoły średniej w celu poszukiwania ewentualnych kandydatów do stanu kapłańskiego. Organizacją seminarium na miejscu zajął się ks. Józef Marcinkowski, który został mianowany pierwszym jego rektorem.
Władzom administracji apostolskiej udało się przejąć zrujnowany konwikt Georgianum na pl. Katedralnym. Od zakończenia wojny do 1946 znajdował się tam szpital. Wiosną 1947 r. rozpoczęto jego remont i odbudowę. Zgodnie z decyzją ordynariusza z dniem 29 czerwca 1947 r. uroczystość św. św. Piotra i Pawła ustanowiono ___
Dniem Seminarium Duchownego we Wrocławiu. W tym dniu podczas wszystkich nabożeństw zbierano ofiary na potrzeby remontowanego gmachu seminarium.
Dnia 8 października 1947 r. odbyła się uroczysta inauguracja studiów seminaryjnych. Podczas Mszy św. kazanie wygłosił ówczesny Administrator Apostolski z Opola – ks. inf. dr Bolesław Kominek. Wyraził on wielką radość z faktu otwarcia w piastowskim Wrocławiu duchownej uczelni akademickiej. Krok w kierunku kształcenia nowych kapłanów uznał za ryzykowny, ale jednocześnie stwierdził, iż „przyszłość należy do ryzykantów”.
Z upływem czasu remontowano kolejne części budynku, do tego zadania w pierwszej kolejności przyczynili się sami alumni. W ramach seminarium powołano studium teologiczne ______
dbające o formację intelektualną. Pierwszymi wykładowcami byli profesorowie pochodzący z Kresów Wschodnich.
Wielkim świętem dla wspólnoty seminarium było przekazanie przez papieża Jana XXIII relikwii św. Piusa X, który stał się jego patronem.
Przez 450 lat istnienia wrocławskie seminarium duchowne wydało wielu kapłanów: biskupów, teologów i duszpasterzy, którzy służyli ludowi Bożemu Dolnego Śląska niezależnie od tego, jaki język był językiem ich serca, jakiej byli narodowości i jakie posiadali wykształcenie. Dziś seminarium duchowne we Wrocławiu kontynuuje kościelną misję przygotowywania kapłanów do Służby Bożej.
