ODPOWIEDNIE DAĆ RZECZY SŁOWO
Prezbiterium
Jest w kościele wiele miejsc, których nazwy dobrze znamy, ale nie zawsze zastanawiamy się
nad ich dokładnym znaczeniem. Jednym z nich jest prezbiterium. Każdy wie (albo przynajmniej kojarzy),
że coś takiego w kościele występuje. Niektórzy, zwłaszcza starsi, bezbłędnie wskażą na „ołtarz”.
Ale nie chodzi o sam ołtarz, miejsce ofiary, ale najbliższą okolicę, razem z krzesłami i amboną.
KATARZYNA PIOTROWSKA
Katowice
Prezbiterium katedry wrocławskiej,
sakra biskupia ks. Macieja Małygi,
24 kwietnia 2022 r.
KRZYSZTOF MAZUR/NOWE ŻYCIE
Ponieważ ołtarz zajmuje centralne miejsce prezbiterium, na zasadzie pars pro toto (część zamiast całości), mówiąc „ołtarz”, często mamy na myśli te miejsca, do których my – wierni nie mamy podczas mszy fizycznego dostępu. Ten dostęp zarezerwowany jest dla służby liturgicznej, a przede wszystkim dla tych, od których miana miejsce wzięło swoją nazwę – dla prezbiterów.
A kto to jest prezbiter?
Możemy bezpiecznie założyć, że każdy proboszcz jest prezbiterem. Ale to nie wszystko, każdy wikary w dowolnie wybranej parafii również jest prezbiterem. Wielu z nas o tym wie, bo termin jest nienowy (zapewniam, że jest bardzo stary, a nawet jeszcze starszy), ale dla tych, którzy ze słowem prezbiter dotąd się nie spotkali, może przydać się kilka słów wyjaśnienia.
Zacznijmy od definicji, którą znajdujemy w internetowym słowniku języka polskiego PWN:
prezbiter
1. w Kościele katolickim: kapłan mający pełne święcenia uprawniające go do odprawiania mszy;
2. w prezbiterianizmie: kapłan rządzący gminą kościelną;
3. w pierwotnym chrześcijaństwie: starszy w gminie.
Punkt pierwszy w zasadzie wyjaśnia, dlaczego i proboszcz, i wikary są prezbiterami – otóż prezbiter to ten, kogo my nazywamy najczęściej ksiądz.
My, Słowianie – bo ksiądz jest słowem słowiańskim. I chociaż rdzennie ten słowiański ksiądz (jak i książę) pochodzą z germańskiego kuning – władca, zarządca, to wciąż do niemieckiego nam bliżej, zwłaszcza na Śląsku, niż do prezbiteriańskiej greki. Tą prezbiteriańskością mogłam teraz trochę zamieszać, więc spieszę wyjaśniać – piszę o „prezbiteriańskiej grece” ze względu na pierwotne znaczenie tego, jakże greckiego słowa, o którym zaraz. Nie ma to natomiast nic wspólnego z prezbiterianizmem z punktu drugiego podanej w słowniku definicji. Ten punkt na razie zostawię, żeby wrócić do spraw językowych. Do tego przyda się punkt trzeci, który pomoże rozwikłać dwie kwestie, które być może zaczęły nas zastanawiać: po pierwsze – co to znaczy prezbiter i po drugie – skąd ta nazwa się wzięła?
Struktury wczesnego chrześcijaństwa
Wspomniałam już, że słowo pochodzi z greki i jest to greka starożytna, więc od razu odnosi nas do czasu i miejsca powstania terminu. Πρεσβύτερος [presbyteros], czyli stopień wyższy przymiotnika πρέσβυς [presbys] – stary. A zatem prezbiter to starszy. Słownik podaje: starszy w gminie, do tego w pierwotnym chrześcijaństwie. Czyli w pierwotnym chrześcijaństwie musiały być gminy, a w nich osoby sprawujące funkcje starszych. To pierwotne chrześcijaństwo kształtowało się na terenach, których mieszkańcy, na skutek wcześniejszych o kilka wieków podbojów Aleksandra Wielkiego, posługiwali się językiem greckim. To jest duże uproszczenie, ale możemy przyjąć, że w większości miejsc, do których docierali apostołowie, zawsze ktoś po grecku mówił. Funkcjonujący w tamtych czasach wariant greckiej mowy nosił nazwę koine – to znaczy wspólna. Wspólna mowa wszystkich mieszkańców oikoumene – całego zamieszkałego świata (można w tym słowie wysłyszeć ekumenizm i to jest bardzo dobry trop!). Tą samą koine posługiwali się Żydzi zamieszkujący centrum ówczesnego świata, egipską Aleksandrię. Dużo wcześniej w strukturach hierarchii żydowskiej pojawiali się starsi – po grecku presbyteroi. Kiedy więc organizowano struktury wczesnego chrześcijaństwa, apostołowie, bądź co bądź Żydzi, przyjęli termin funkcjonujący w ich kulturze i obdarzyli nim tych, którzy mieli ich wspomagać w głoszeniu Słowa Bożego i zarządzaniu lokalnymi wspólnotami, kształtującymi się na terenach całego basenu Morza Śródziemnego. O prezbiterach czytamy w listach apostolskich – św. Jakuba, św. Pawła i św. Piotra, a także w Dziejach Apostolskich. Prezbiter to kapłan, a miejsce jego posługi to prezbiterium.
DLA CIEKAWYCH:
Prezbiterianizm jako nurt w reformowanym Kościele bierze nazwę od zmienionej struktury hierarchicznej, w której znosi się urząd biskupa i powierza władzę prezbiterom.
