Odpowiedź Kościoła zawsze aktualna

Oryginalność wielu rozwiązań administracyjnych, zwyczajów i zasad sprawowania liturgii diecezjalnej, przepisy dyscyplinarne, nawet sposób ubioru duchownych, a także odpowiedź lokalnej wspólnoty Kościoła katolickiego na ówczesne problemy czy kryzysy występujące w społeczeństwie; akomodacja nadrzędnych norm wprowadzonych przez papieży lub sobory, podejmowane i realizowane były przez synody diecezjalne odprawiane przez biskupa, urzędników kościelnych instytucji i przedstawicieli duchowieństwa.
Diecezjalne synody wrocławskie
Według dotychczasowych badań historycznych, obejmujących dzieje archidiecezji wrocławskiej na przestrzeni prawie 1000 lat istnienia, odbyło się 59 synodów diecezjalnych.
W tym największa ich liczba obejmuje okres średniowiecza (43 synody). Do liczby tej nie dodano synodów legackich, jakie zwoływane były do Wrocławia przez legatów papieskich w celu szczegółowego wdrożenia norm reformujących w imieniu papieża dotychczasowe życie kościelne na danym obszarze i jurysdykcji przedstawiciela Stolicy Apostolskiej. Według norm wprowadzonych przez Sobór Laterański IV z 1215 r. oraz Sobór Trydencki, który podczas 24. sesji z 11 XI 1563 r. utrzymał nakaz zwoływania synodu diecezjalnego każdego roku w diecezji wrocławskiej, ze względu na wiele okoliczności, w tym dynamiczny rozwój protestantyzmu oraz wybuch późniejszej wojny 30-letniej (1618–1648), zasada ta nie była ściśle przestrzegana.
Nie wszystkie synody zostały potwierdzone źródłowo w formie zachowanych statusów, konstytucji czy innych dokumentów. Niektóre zostały wspomniane w kronikach, inne były jedynie zapowiedziane, ale czy rzeczywiście się odbyły, trudno jednoznacznie odpowiedzieć. Według najnowszych ustaleń 36 zgromadzeń synodalnych ma potwierdzenie w źródłach historycznych. Na podstawie zachowanych źródeł synodalnych oprócz treści tematów podejmowanych podczas zgromadzeń można również wskazać pewien porządek czy sposób, w jaki to wydarzenie było przeprowadzane. Synod zwoływany był na polecenie biskupa i tylko za jego aprobatą mógł się odbyć w wyznaczonym terminie. Działo się to na mocy stosownego dekretu wysyłanego przez ordynariusza diecezji do archidiakonów: wrocławskiego, legnickiego, opolskiego i głogowskiego. Z reguły synod diecezjalny trwał do trzech dni i rozpoczynał się od celebracji Mszy św. wotywnej o Duchu Świętym, podczas której wyznaczony duchowny wygłaszał kazanie synodalne, aby w sposób duchowy i teologiczny podbudować znaczenie tego wydarzenia w życiu religijnym mieszkańców diecezji. Eucharystii z zasady przewodniczył biskup diecezjalny. Zebrania i sesje synodalne odbywały się w katedrze lub w rezydencji biskupa wrocławskiego, czy to we Wrocławiu, czy w Nysie. Po rozpoczęciu obrad biskup wrocławski powoływał głównych urzędników synodu: promotora i notariusza, z czasem również dodatkowo lektora synodalnego.
Zasadniczo do XV w. biskup miał jako jedyny kompetencje dotyczące synodu diecezjalnego zarówno jeśli chodzi o samą decyzję o jego zwołaniu, jak i o podejmowanej tematyce, a bardzo często ograniczało się to do oficjalnego ogłoszenia nowych decyzji, norm prawa partykularnego i zasad życia religijnego na obszarze diecezji wrocławskiej. Widocznym tego świadectwem było umieszczenie pod uchwałami synodalnymi wyłącznie pieczęci biskupa.
Wynika z tego, że zadaniem uczestników synodu było aprobowanie wcześniej przygotowanych norm prawnych czy przypomnienie dawnych, a wciąż obowiązujących.
Można jednak zauważyć, że wraz z szerzeniem się idei koncyliaryzmu również w kontekście synodu lokalnego większe znaczenie i wpływ uzyskuje kapituła katedralna, a sam synod przestaje pełnić funkcję jedynie doradczą dla rządcy kościelnego. W tym miejscu należy zaakcentować rolę kapituły katedralnej, w skład której wchodziły największe autorytety naukowe diecezji, w tym znawcy historii i prawa, którzy służyli pomocą biskupowi w opracowaniu odpowiednich dokumentów. Warto poza tym odwołać się do synodu bpa Konrada z 1 VII 1446 r. Według zachowanych źródeł podczas ostatniej sesji, której przewodniczył w imieniu biskupa nie kanonik katedralny, ale opat cysterski z Lubiąża Stefan, dziekan kapituły Mikołaj Stock (kanonik i prałat wrocławski w l. 1433–1451/1452, doktor dekretów na służbie cesarza Zygmunta Luksemburskiego) wystąpił z postulatem, aby nowe statuty nie zostały w formie kancelaryjnej wg przyjętego rozdzielnika opublikowane i rozpowszechnione bez przejrzenia ich i zaaprobowania przez kapitułę wrocławską.
Według zachowanego protokołu dotyczącego pierwszego synodu zwołanego przez biskupa Rudolfa z Rüdesheim (legat papieski, biskup wrocławski w l. 1468–1482, organizator dwóch synodów diecezjalnych) na dzień 18 X 1473 r. nawet zajęcie miejsc i precedencja uczestników zebrania została szczegółowo ułożona i uznana za obowiązującą w przyszłości. Pierwsze miejsce w chórze zarezerwowane było dla biskupa diecezjalnego lub jego biskupa pomocniczego.
Następne miejsca przeznaczone były dla prałatów i kanoników kapituły katedralnej. Dalej zasiadał prepozyt kapituły św. Idziego oraz prałaci i kanonicy kapituły świętokrzyskiej. W dalszej kolejności komturzy: joannicki z klasztoru Bożego Ciała oraz z klasztoru Krzyżowców z Czerwoną Gwiazdą od św. Macieja z Wrocławia.