Książka katolicka… czyli jaka?

Małgorzata Trawka: Czy szufladkowanie, a może „półkowanie” książek na religijne, chrześcijańskie, katolickie ma sens?
Ojciec Roman Bielecki OP: Na pewno pomaga w opisie rzeczywistości, choć kategorie bywają dziś płynne. To, co nazywamy literaturą religijną, nie jest zbiorem jednolitym. W tej przestrzeni moglibyśmy wyróżnić trzy nurty.
Pierwszy to książki, które wprost opowiadają o rzeczywistości biblijnej. Są one formami współczesnych apokryfów, opisują to, czego w ewangeliach czy w księgach Starego Testamentu nie ma, i stanowią próbę autorskiego rozwinięcia tych historii. Do drugiego nurtu należą te, które próbują uwspółcześnić przekaz biblijny, pozostając w przestrzeni konfesyjnej. Trzeci obejmuje takie, które pokazują wartości ewangeliczne, ukazane często w zupełnie zaskakujących formach.
I przechodząc do konkretu…
Do pierwszej grupy zaliczyłbym Quo vadis Henryka Sienkiewicza, Jezusa z Nazaretu Romana Brandstaettera, Listy Nikodema Jana Dobraczyńskiego czy Raj utracony Johna Miltona. To są historie zanurzone w świecie, który znamy dzięki lekturze Pisma Świętego.
Podobnie Ben Hur Lewisa Wallace’a czy Józef i jego bracia Tomasza Manna, które są rozwinięciem tego, co bardzo często jest zamknięte w dwóch–trzech zdaniach albo w jednym rozdziale Biblii.
Druga grupa, o której mówiłem, to wszystkie dzieła dotykające przestrzeni sacrum, które opowiadają o świecie chrześcijańskim. Na przykład cykl powieści Jana Grzegorczyka o księdzu Groserze, Przygody księdza Browna Gilberta Chestertona, Boska komedia Dantego Alighieri, Pamiętnik wiejskiego proboszcza Georges’a Bernanosa czy mniej znana trylogia autorstwa Macieja Grabskiego o ks. Rafale Nowinie, proboszczu z podkrakowskiej parafii.
Natomiast w trzecim nurcie znajdują się wszystkie historie mocno inspirujące się wątkami ewangelicznymi, na przykład: Zbrodnia i kara Fiodora Dostojewskiego, dramaty Williama Shakespeare’a, Władca pierścieni Johna Ronalda Reuela Tolkiena, Nędznicy Victora Hugo, Mistrz i Małgorzata Michaiła Bułhakowa czy Imię róży Umberta Eco.
Jak rozumiem, świadomie poruszamy się w przestrzeni literatury, dlatego celowo pomijam rozległą publicystykę religijną, a także pozycje z zakresu życia duchowego, takie jak Dzienniczek siostry Faustyny, Dzieje duszy Teresy z Lisieux, książki papieskie i duszpasterskie.

Są opowieści o księżach, którzy mają własne dylematy moralne, a jednocześnie bardzo mocno podkreślona została perspektywa Boga jako życiowego punktu odniesienia. Doceniam autora, który bez kaznodziejskiego zadęcia potrafił wykreować przekonujące i autentyczne w swoich postawach postaci.
Ale gdy idziemy do księgarni, bierzemy, załóżmy, Incydenty i widzimy co najwyżej wydawnictwo, które wydało tę książkę…
…ale nie widzimy krzyża na okładce…
Właśnie. Nie ma przedmowy biskupa, imprimatur ani opinii influencerów katolickich na obwolucie.
Rozumiem obecność imprimatur wtedy, gdy mówimy o komentarzach biblijnych czy książkach o szczególnym znaczeniu dla teologii lub moralności. Czy jednak każda pozycja w księgarni powinna być nim opatrzona? Trąci to traktowaniem czytelnika w sposób niepoważny. Ostatecznie każdy ma swój rozum. A jeżeli ktoś ma osoby, których polecenia szanuje i z których zdaniem się liczy, to niech się kieruje tymi rekomendacjami. Ja mogę polecić podcast Dobrze się wierzy literaturą, gdzie wraz z prof. Ryszardem Koziołkiem, rektorem Uniwersytetu Śląskiego i wybitnym literaturoznawcą, próbujemy pod kątem teologicznym przybliżać tytuły klasyczne i nieco mniej oczywiste. Nagrania dostępne są na stronie wdrodze.pl i w aplikacjach podcastowych serwisu dominikanie.pl.
A gdyby ktoś chciał zaryzykować z czymś, czego nie zna?
W ten sposób kilka miesięcy temu trafiłem na znakomicie napisaną powieść Krzyże z popiołu. Jej autorem jest Antoine Sénanque, który w 2023 r. znalazł się w gronie finalistów francuskiej Nagrody Goncourtów, jednej z najbardziej prestiżowych nagród literackich na świecie. Akcja rozgrywa się w XIV w. w spustoszonej epidemią dżumy Europie. Szaleje trybunał inkwizycyjny, a świat chrześcijański powoli przechodzi ze średniowiecza w epokę nowożytności. W sercu tych wydarzeń pojawia się dominikanin Mistrz Eckhart, który za życia był legendą i którego burzliwe losy to rzeczywiście materiał na serial. Jestem pod ogromnym wrażeniem, jak doskonale udało się autorowi przedstawić jego niełatwe nauczanie. Trzeba bowiem pamiętać, że do dziś budzi ono tyle samo fascynacji, co niezrozumienia, a jednocześnie pozostaje kopalnią duchowych inspiracji.
Czy księgarnie zawsze będą pełne książek religijnych?
Mam nadzieję, że dopóki funkcjonujemy jako ludzie, literatura jako wytwór naszej kreacji również będzie funkcjonowała i nikt z tego nie zrezygnuje. Także z tego powodu, że Ewangelia jest zwyczajnie inspirująca. Ci, którzy czytają, czytają dużo, a liczba książek w popularnych sieciach jest dowodem na to, że mają one swoich odbiorców. Rozmawiamy o książkach religijnych, które zwykle wymagają od czytelnika większego wysiłku. Naturalnie po całym dniu pracy mamy ochotę po prostu przeczytać coś łatwego i lekkiego. Ale warto zmierzyć się też z tytułami pokroju Msza za miasto Arras Andrzeja Szczypiorskiego, Zabić drozda Harper Lee czy Listy starego diabła do młodego Clive’a Staplesa Lewisa. To jest trochę tak, jak z oglądaniem seriali. Niejednokrotnie pochłaniamy odcinek za odcinkiem, nie kojarząc, co przed chwilą widzieliśmy, a potem pojawia się The Crown albo Czarnobyl i mimo powagi tematu pamiętamy je bardzo długo.
Na targach książek jest wielu młodych ludzi poszukujących literatury young adult, ale niekoniecznie jest to christian young adult.
Z żalem trzeba przyznać, że nie doczekaliśmy się jeszcze nowej Małgorzaty Musierowicz. Co by nie powiedzieć, zanim powstała taka kategoria literacka jak young adult, to my już od lat 70. ubiegłego wieku mieliśmy Jeżycjadę, której popularność bez względu na wiek czy płeć jest do dziś oszałamiająca.