Formacja chrześcijańska
Tertulian powiedział: „Nie rodzimy się, a stajemy się chrześcijanami”.
Słowa te doskonale oddają proces rozwijania się i dojrzewania wiary, który się w nas
dokonuje. Tak jak Abraham zostajemy w jakimś momencie życia zaproszeni
do wędrówki w nieznane i zaufania „nieznanemu Bogu”.
S. EWELINA ŁUCKA CHR
Kraków
Kościół katolicki proponuje świeckim wiele form
duchowości i rozwoju swojej wiary
HENRYK PRZONDZIONO/FOTO GOŚĆ
Fundamentem formacji chrześcijańskiej, czyli kształtowania w sobie chrześcijanina, jest początek relacji człowieka z Bogiem. On chce się objawić człowiekowi, pragnie wejść z nim w relację i uratować go od śmierci wiecznej. Czyni to poprzez ukazanie misterium Jezusa i zaprasza nas, aby się w nie zaangażować. Formacja chrześcijańska ma wymiar kerygmatyczny i mistagogiczny, czyli zawiera przepowiadanie o miłosierdziu Boga i wtajemnicza w życie Chrystusa i Kościoła.
Pierwszym i podstawowym sposobem formacji chrześcijańskiej jest katechumenat. Ci, którzy odkryli w sobie tajemnicze zaproszenie do wejścia na drogę wiary w Jezusa w Kościele katolickim, a nie są w nim ochrzczeni, zapraszani są do wtajemniczenia na drodze katechumenalnej. Od Soboru Watykańskiego II rośnie świadomość znaczenia przekazu wiary w ten sposób, także wobec osób ochrzczonych w dzieciństwie. Kościół przez ostatnie 50 lat wydał wiele dokumentów wyjaśniających to zagadnienie, ponieważ „cała formacja chrześcijańska jest przede wszystkim pogłębieniem kerygmy” (Franciszek, Evangelii gaudium, nr 165). Formacja chrześcijańska prowadzona i dostosowana do poziomu wtajemniczenia i dynamiki wiary danej osoby jest najskuteczniejszym sposobem pogłębiania wiary. Papież Franciszek w encyklice Lumen fidei pisał, że trzeba przede wszystkim „spotkania z Bogiem żywym” i zaangażowania całej osoby: jej serca, umysłu, woli oraz jej życia uczuciowego (por. nr 40). Niewątpliwie na drodze formacji konieczne jest wtajemniczanie w życie sakramentalne osób ochrzczonych w dzieciństwie. Życie Kościoła ma wymiar głęboko sakramentalny, to poprzez sakramenty doświadczamy Boga. Dlatego formacja katechumenalna stanowi inspirację dla formacji chrześcijańskiej osób już ochrzczonych, która również powinna mieć wymiar mistagogiczny.
Wierne naśladowanie Chrystusa
Na początku drogi katechumenalnej kandydaci otrzymują księgę Ewangelii, aby poznali Chrystusa i wierniej Go naśladowali. Widać w tym obrzędzie pewną prawidłowość etapów formacji chrześcijańskiej: wiara prowadzi do poznania Boga, a to rodzi w człowieku radość i miłość do Stwórcy oraz chęć życia z Nim. Temu służy wtajemniczenie w życie chrześcijańskie poprzez sakramenty: chrztu św., bierzmowania i Eucharystii. Objawiają one prawdę o przebaczającej i przygarniającej miłości Wszechmogącego, która przemienia nas na Jego podobieństwo (kerygmat). Celem formacji chrześcijańskiej, również autoformacji, jest odpowiedzenie Najwyższemu na Jego miłość i naśladowanie Chrystusa. Najpierw musi nastąpić zmiana w myśleniu, stąd słowo „metanoia” (zmiana myślenia, nawrócenie). Trzeba zacząć myśleć tak jak Jezus: o Bogu, o relacji ze światem, z ludźmi, ze sobą, a także mieć te same uczucia co Chrystus, reagować jak On. To z kolei naturalnie przechodzi w konkretne działania.
Etapy formacji
Formacja chrześcijańska obejmuje całego człowieka: jego intelekt, serce – tj. ośrodek przeżyć, podejmowania decyzji – i ciało. Zaś proces ewangelizacji trwa całe życie. Na podstawie wtajemniczenia na drodze katechumenalnej i literatury mistycznej można wyodrębnić pewne etapy formacji chrześcijańskiej.
Pierwsze stadium to początki relacji z Bogiem. Człowiek odpowiada wtedy na podjętą przez Kościół wstępną ewangelizację, kształtuje swoją motywację wejścia na drogę wiary oraz zmysł wiary. W tej fazie mogą znajdować się osoby zarówno nieochrzczone sympatyzujące z Kościołem, jak i ochrzczone wstępnie zewangelizowane przez katechezę szkolną. Droga ta prowadzi do przyjęcia Jezusa jako Odkupiciela, który wybawia od grzechu i śmierci. To osobiste wyznanie umacnia relację z Bogiem i czyni gotowym na przyjęcie wszystkich konsekwencji wejścia na ścieżkę Ewangelii.
Kolejny etap obejmuje poznawanie Jezusa z kart Ewangelii, w tajemnicach roku liturgicznego i w miarę potrzeby z lektury. Następuje wówczas poznanie Wszechmogącego jako Boga bliskiego, obecnego w codziennym życiu. Według księgi obrzędu odbywa się to w czasie Adwentu. Ten etap wieńczy katechumenalny obrzęd wpisania imienia. Ukazuje to prawdę bycia powołanym do osobistej relacji z Bogiem. Następuje głębsze wchodzenie w poznawanie Jezusa, Jego wymagań i obietnic. Obrzęd wtajemniczenia dorosłych pokazuje, że człowiek na tej drodze formacji nie pozostaje sam, ale ma wspierające działanie Ducha Świętego i łaski: poprzez modlitwy egzorcyzmów i błogosławieństw w przypadku katechumenów i sakrament pokuty i pojednania dla osób ochrzczonych. Wyrażają one troskę Boga o człowieka na drodze zmiany.
Później nadchodzi faza oczyszczenia i oświecenia. Jest ona przewidziana na Wielki Post. W tym czasie pogłębia się relacja z Chrystusem poprzez bardziej zaangażowane podjęcie nawrócenia. Ta duchowa mobilizacja dla katechumenów stanowi bezpośrednie przygotowanie do chrztu w Noc Paschalną, a dla wszystkich ochrzczonych – radykalniejszą formę życia według przyrzeczeń chrzcielnych. Ten okres charakteryzuje się pokutą, większymi wyrzeczeniami, postami i walką ze stylem życia niezgodnym z Ewangelią, aby dostrzec nieodzowność łaski Chrystusa i odpowiedzieć na nią wdzięcznością. Wtedy też zapadają istotne decyzje dotyczące większego zaangażowania się w życie wiarą i dokonuje się zmiana myślenia, czyli rezygnacja ze stylu życia sprzecznego z nauką Jezusa. To jest wymaganie stawiane przed katechumenami przed chrztem, zaś przed ochrzczonym przed przystąpieniem do sakramentu pokuty i pojednania przed odnowieniem przyrzeczeń chrzcielnych w święta Zmartwychwstania Pańskiego.
Czwarty etap – mystagogii – to życie z Chrystusem. Katechumeni poprzez chrzest stają się dziećmi Bożymi. Przyjęcie bierzmowania i Eucharystii uzdalnia do podjęcia misji chrześcijanina w każdym położeniu. Katechumeni wchodzą do grona osób ochrzczonych. Teraz formacja neofitów i osób ochrzczonych polega na pogłębianiu wtajemniczenia w życie Chrystusa i Kościoła poprzez bardziej zaangażowane i świadome uczestniczenie w życiu liturgicznym i sakramentalnym, rozwijanie relacji z Bogiem, dbanie o dobro społeczności Kościoła, udział w misji dobroczynnej i ewangelizacyjnej Kościoła. Temu celowi służą różne wspólnoty proponujące programy formacji chrześcijańskiej, studia teologiczne, kursy, warsztaty, nagrania i książki. Każda z tych propozycji wspiera chrześcijanina w danym obszarze i na konkretnym etapie.
Pogłębianie wiary
W pierwszych wiekach Kościoła chrzest przyjmowały głównie osoby dorosłe; często wiązał się on z niebezpieczeństwem utraty życia, a o kandydacie wydawano świadectwo. Te okoliczności sprawiały, że do chrztu przystępowały osoby po zmianie życia, mające do tej drogi głębokie przekonanie. Współcześnie Kościół doświadcza skutków obdarowywania sakramentami osób niewierzących w Jezusa i niezainteresowanych życiem wiary. Dlatego zachęca on do pogłębiania wiary przekazanej w okresie dziecięcym.
Każdy ochrzczony jest zaproszony do wejścia na drogę wtajemniczenia w otrzymaną tożsamość chrzcielną i życia nią. Kościół inicjuje poprzez duszpasterzy różnego rodzaju propozycje, które mają w tym pomóc. Służy temu celowi również powtarzalność roku kościelnego – udział w celebracjach tajemnic Chrystusa prowadzi nas spontanicznie drogą wtajemniczenia i kształtuje nas jako chrześcijan
