Zmieniło się wszystko

Justyna Janus-Konarska: Powodziowa tragedia ostatnich dni rozbudziła w nas wspomnienia z 1997 r. Które z nich są najważniejsze dla Pana Profesora?
Profesor Janusz Zaleski: Najważniejsza jest dla mnie kwestia ogromu zniszczeń i nieszczęścia ludzi, przede wszystkim osób starszych mieszkających we Wrocławiu i na obszarach wiejskich. Pamiętam, jak w pewnym domu koło Wołowa woda stała dwa–trzy tygodnie, a ludzie byli kompletnie bezsilni i przyjmowali wszystko bez słowa, nie mając już siły krzyczeć.
Drugim ważnym tematem jest nasza bezradność wobec żywiołu. Ta woda w 1997 r. rosła, rosła i rosła, a my niewiele mogliśmy z tym zrobić. Do tego doszła jeszcze tendencyjność mediów w relacjonowaniu tragedii. Dziś mamy medialną polaryzację. Wtedy media były równie wściekłe jak społeczeństwo wobec niemocy państwa i skali nieszczęścia oraz kreowały czarno-biały obraz rzeczywistości bez transmisji z obrad sztabu.
Tym razem Wrocław ocalał, choć stan wody w rzekach był bardzo wysoki. Co się zmieniło od 1997 r.?
Zmieniło się tak naprawdę wszystko. Nie tylko wybudowany został zbiornik Racibórz, który o połowę ściął falę powodziową z Czech. Dokonaliśmy też istotnych modernizacji wrocławskiego węzła wodnego, dzięki czemu nie musieliśmy otwierać przerzutu do Widawy. Pomimo wysokiej wody wszystkie wały tym razem wytrzymały, a to również efekt dwudziestu kilku lat podnoszenia ich i modernizacji ich stanu.
Niestety, nie dokończyliśmy podobnej operacji w Kotlinie Kłodzkiej i w zlewni Nysy Kłodzkiej, co spowodowało katastrofę porównywalną do 1997 r., zwłaszcza w Stroniu Śląskim i Lądku-Zdroju.

Jak można uniknąć powtórzenia się dramatycznych wydarzeń z tego roku i z 2010?
Właśnie wróciłem z Małopolski, gdzie budujemy m.in. duży suchy zbiornik, który nazywam pieszczotliwie: Racibórz Bis. Razem z instytucjami, czyli z Bankiem Światowym i Bankiem Rozwoju Rady Europy, będziemy realizować kolejny projekt, w którym uczestniczę od lutego.
Teraz jednym z priorytetów tego projektu będzie cała Kotlina Kłodzka i cała zlewnia Nysy Kłodzkiej, która jest do generalnego przeglądu pod kątem zabezpieczenia przed powodzią.
No właśnie, jak zabezpieczyć Kotlinę Kłodzką przed kolejnymi tragediami?
Tu nie należy wyważać otwartych drzwi. Pierwsza musi być zawsze retencja naturalna, czyli trzeba sprawdzić, co można uzyskać zalesieniem i innymi zabiegami naturalnymi, które dają pięć–dziesięć procent korzyści podczas powodzi.
Kolejnym etapem staje się sztuczna retencja suchych zbiorników, tu idealnym przykładem jest Racibórz. Musimy wrócić do dialogu społecznego i tematu lokalizacji tychże zbiorników. Ważny będzie konsensus z lokalną społecznością. Bez zgody na zmiany wszystko może się powtórzyć.
Czy Wrocław może czuć się bezpiecznie?
Czy istnieje groźba powtórki z 1997 r.? Jeżeli przez powtórkę mamy na myśli opady i spływ olbrzymich wód do Wrocławia, to rok 1997 nam nie grozi. Jesteśmy zabezpieczeni na dużo większe opady i przepływy na Odrze.
Pamiętajmy jednak, że ryzyka nigdy nie da się sprowadzić do zera. Zawsze pozostaje ryzyko rezydualne, czyli pozostałość niebezpieczeństwa. W tym przypadku najważniejsze są świadomość i wiedza. Wystarczy wejść na mapy zagrożenia powodziowego na stronach Wód Polskich i sprawdzić, w jakim ryzyku się funkcjonuje, czy nasze domostwo nie znajduje się historycznie w zakresie wody stuletniej.
Ale też należy mieć świadomość, że może się zdarzyć woda pięćsetletnia, na którą zabezpieczeń się nie buduje. Pozostałość ryzyka zawsze jest. I nie chodzi mi o niepotrzebne straszenie ludzi, ale o świadomość, którą każdy z nas powinien mieć.