ROŚLINY BIBLIJNE
Pysznogłówka dwoista
Łacińska nazwa pysznogłówki dwoistej – Monarda didyma – przywodzi na myśl
św. Tomasza – apostoła, którego tradycja obdarzyła przymiotnikiem „niewierny” (por. J 20, 24).
PRZEMYSŁAW BĄBELEWSKI
Wrocław
Pysznogłówka dwoista
ARCHIWUM AUTORA
Pysznogłówka dwoista (inaczej też: szkarłatna) to wieloletnia bylina z rodziny jasnotowatych (Lamiaceae), nazywana również bergamotką, ponieważ jej zapach przypomina roślinę, której wysuszone pędy i liście dodaje się do aromatyzowanej herbaty earl grey. Naturalnie występuje i rośnie na obszarze Ameryki Północnej na stanowiskach łąkowych, czyli preriach. Roślina osiąga wysokość do 80 cm, ale ma odmiany niższe – do 25 cm. Tworzy wyprostowane, stosunkowo słabo rozgałęzione, kanciaste pędy, na końcach których zawiązuje interesujące, kuliste kwiatostany, przypominające rozczochrane czupryny, barwy białej różowej, czerwonej, karminowej i fioletowej, zbudowane z pojedynczych wargowatych kwiatów i skupione w gęstych okółkach. Liście ma na krótkich ogonkach, wydłużone, na końcu zaostrzone, brzegiem piłkowane i w całości pokryte włoskami. Wydzielają one bardzo intensywny aromat mięty i tymianku.
To interesująca i wartościowa roślina, dobra do ogrodu ziołowego oraz na rabaty bylinowe. Doskonale nadaje się na rabaty naturalistyczne w kompozycji z innymi bylinami i ozdobnymi trawami. W ogrodzie wymaga intensywnego podziału co 2 lata wiosną, ponieważ tworzy pełzające kłącze. Po podziale rośliny dość szybko rozrastają się, tworząc kępy. Na rabacie najlepiej sadzić pysznogłówkę w grupach po kilkanaście sztuk. Atrakcyjnie komponuje się z innymi bylinami, takimi jak: rudbekia błyskotliwa, jeżówka purpurowa, jeżówka blada i żółta, nachyłek wielkokwiatowy i okółkowy, astry krzaczaste, szałwia omszona czy bodziszek łąkowy. Na stanowiskach bardziej wilgotnych w pobliżu oczka wodnego interesująco komponuje się z liliowcami, kosaćcami syberyjskimi albo trzykrotką. Dzięki swojemu intensywnemu zapachowi przyciąga motyle oraz inne owady zapylające, dlatego jest pożyteczną rośliną dla pszczół.
Kwiaty pysznogłówki nadają się również na kwiaty cięte i dość długo zachowują świeżość w wazonie. Preferuje ona gleby próchniczne zasobne w składniki pokarmowe, źle rośnie na bardzo suchych i piaszczystych albo mokrych i ciężkich. To roślina świetnie rosnąca na stanowiskach słonecznych o wystawie południowej lub zachodniej. Przed posadzeniem na rabacie warto glebę wzbogacić dobrym kompostem, a w trakcie uprawy dokarmiać rośliny nawozem wieloskładnikowym w kwietniu i czerwcu – wówczas będą intensywnie kwitły. Pysznogłówka dwoista wymaga regularnego podlewania, szczególnie podczas posuchy. Wczesną wiosną należy wyciąć zaschnięte pędy, by z dolnych fragmentów kłącza rośliny wyrosły nowe kwitnące pędy. Pysznogłówka jest w zupełności mrozoodporna, może być uprawiana w całej Polsce. W ogrodzie można ją rozmnażać przez wiosenny podział lub wysiewać z nasion. Wówczas rośliny będą kwitły w kolejnym okresie wegetacji, ponieważ wymagają przechłodzenia.
Z młodych liści można parzyć herbatę – ich napar ma działanie uspokajające, przeciwzakrzepowe i wykrztuśne. Kwiaty również są jadalne – dobre jako dodatek do deserów i ciast. Liście i kwiaty mają właściwości antywirusowe i antybakteryjne, zawierają geraniol, tymol, karwakrol oraz inne cenne składniki. Tymol wpływa korzystnie na pracę układu trawiennego. Karwakrol usprawnia działanie systemu nerwowego, działa uspokajająco. W kwiatach pysznogłówki wartościowe są flawonoidy: rutyna, luteoina, kwercetyna, linaryna. Mieszanka ziela lub suszu pysznogłówki z sokiem malinowym i miodem łagodzi stany zapalne, przeziębienia oraz zapalenia górnych dróg oddechowych. Olejek z bergamotki ma zastosowanie przy problemach skórnych dla cery tłustej i trądzikowej.