Mów po harcersku
Czuwaj! – tym zawołaniem przywita się z nami harcerz, a potem zacznie opowiadać
o lilijkach, kanadyjkach i ćwikach. Harcerze jako grupa tworzą własne słownictwo, dzięki
któremu wyrażają swój światopogląd i system wartości.
JUSTYNA JANUS-KONARSKA
Wrocław
Braterstwo, samodoskonalenie, służba, wierność Bogu i Ojczyźnie
to podstawowe wartości ruchu harcerskiego
HENRYK PRZONDZIONO/GOŚĆ NIEDZIELNY
Współcześnie słowa „harcerstwo” używa się do nazwania organizacji, które opierają się na służbie, samodoskonaleniu oraz braterstwie. Mianem tym określa się także polską wersję skautingu.
Pierwsze wieści o skautingu dotarły do Polski jesienią 1909 r. za pośrednictwem warszawskiego tygodnika „Świat”. W tym samym roku Edmund Naganowski, który był sekretarzem Polskiego Towarzystwa Literackiego w Londynie, opublikował we Lwowie artykuł o ruchu skautowym w Anglii organizowanym przez gen. Roberta Badena-Powella.
W 1910 r. Andrzej Małkowski rozpoczął tłumaczenie książki Scouting for Boys – moment ten uznawany jest za początek polskiego ruchu skautowego. Stopniowo skauting zaczął ogarniać cały kraj, zyskał unikatową polską formę, a brytyjski wzór został przystosowany do polskich realiów z domieszką wątków narodowych, patriotycznych i niepodległościowych.
Obszary tematyczne
Przyrzeczenia i prawa harcerskie nawiązują do tradycji rycerstwa i wojskowości, co widać w słownictwie z obszaru musztry (baza, baczność, kolumna dwójkowa, krycie, marsz, spocznij, apel poranny, łóżko polowe, prycza, raport, starszy stopniem, batalion, sanitariuszka, odwach – dawne określenie warty) oraz funkcji (czatownik, kadra, kwatermistrz, zastępca komendanta, drużyna harcerska, gromada zuchowa, krąg akademicki, Centralna Komisja Rewizyjna, Harcerska Poczta Polowa, komenda chorągwi, komisja rewizyjna hufca, funkcyjny szczepu, kapelan hufca, komendantka obozu, zuch, kadra podobozu, starszyzna akademicka).
Kolejnym obszarem jest sfera dotycząca umundurowania (chusta, getry, krajka, krzyż, bluza mundurowa, furażerka, rogatywka, spódnica mundurowa, sznur naramienny), aktywności (ćwiczenia, maszerować, obozować, składać meldunek, szyfrować, zwiad) i harcerskiej obrzędowości (laga, laska, proporzec, obietnica zuchowa, przyrzeczenie harcerskie, zobowiązanie instruktorskie, dewiza wędrownicza, lilijka instruktorska, prawo harcerskie, krzyż harcerski, obrzędowość zastępu, proporzec drużyny, nazwa zastępu, godło, plakietka). Wątki rycerskie przewijają się w słowach: chorągiew, harc, harcownik, hufcowy, przyboczny, zawołanie.
W leksyce harcerskiej występuje często proces przenoszenia nazwy zjawiska na działanie, np. „podchody” to gra polegająca na tropieniu, „pląs” – piosenka z gestami, a „wieczornica” – forma wieczornej aktywności harcerskiej. Nowe znaczenia nabyły wyrazy: „suwak” – jako dodatkowe oznaczenie na sznurze, „pierścień” – wkładany na chustę, aby spiąć ją pod szyją, czy „wyłogi” – krótkie getry zakładane na buty. Bardziej precyzyjnych znaczeń nabyły leksemy: apel, chrzest, gawęda, kadra, naczelniczka, prawo, zwiad, związek.
Słownik harcerski
Lista słów, które powinien zawierać słownik środowiska harcerskiego, jest bardzo długa.
Oto kilka z nich (wybranych ze strony www.4shfeniks. zhp.net.pl):
Biszkopt – nowy harcerz, przed przyrzeczeniem harcerskim.
Czuj! – powitanie zuchowe.
Czuwaj! (ang. Be prepared – bądź gotów) – powitanie harcerskie które ma przypominać o konieczności stałej gotowości do czynu, służby dla ojczyzny, pracy dla innych i nad sobą.
DMB – skrót o Dnia Myśli Braterskiej – 22 lutego obchodzony jest międzynarodowy dzień wszystkich harcerzy i skautów z całego świata; w tym dniu w 1857 r. urodził się Robert Baden-Powell, a w 1889 r. jego żona Olave.
Drużyna – podstawowa jednostka organizacyjna, składa się z kilku zastępów. Na czele drużyny stoi drużynowy/ drużynowa. Drużynę, w skład której wchodzą zuchy, nazywamy gromadą zuchową.
Dziesiątka – potoczne określenie namiotu przeznaczonego dla 10 osób.
Gwiazdki zuchowe – stopnie zuchowe, zdobywane przez zuchy po złożeniu obietnicy zuchowej.
Harcmistrz – najwyższy harcerski stopień instruktorski.
Harcówka – pomieszczenie, w którym znajduje się siedziba drużyny i odbywają się zbiórki. Krzyż harcerski – odznaka harcerska nadawana w czasie przyrzeczenia harcerskiego.
Kurnik – podwyższany namiot.
Kwaterka – wyjazd, podczas którego buduje się podstawowe elementy wyposażenia obozowego, takie jak: kuchnia, stołówki, sanitariaty, magazyn, zgrupowanie.
Lilijka harcerska – odznaka noszona na nakryciu głowy.
Niezbędnik – turystyczny zestaw sztućców.
Oboźny – osoba pilnująca porządku i dyscypliny.
Piguła – potoczne określenie pielęgniarki na obozie lub kolonii.
Pionierka – pierwsze dni obozu, podczas których są rozstawiane namioty i zaplecze.
Sanitarki – miejsce, gdzie odbywają się kąpiele na obozie harcerskim.
Sprawność – umiejętność i wiedza zdobyta w danej dziedzinie przez zucha lub harcerza.
Szczep – kilka drużyn i gromad działających razem.
Wędrownik – harcerz w wieku 16–21 lat.
Zbiórka harcerska/zuchowa – spotkanie grupy harcerzy, na którym to przekazywana jest im wiedza poprzez działanie.
Styl życia
Choć bycie harcerzem we współczesnym świecie konfliktów i rozłamów organizacyjnych nie jest łatwe, to wciąż jednak ważniejsze pozostają styl życia, braterstwo, służba i dążenie do wszechstronnego rozwoju. Generał Baden-Powell twierdził: „Jeśli wasze skautostwo miałoby być bez Boga, lepiej, żeby go wcale nie było”. Służbę Bogu wpisano do prawa i przyrzeczenia harcerskiego. Wartości harcerzy i skautów pozostają niezmiennie, tak jak i język służący do komunikacji między nimi.
