Polacy narodem pielgrzymującym

O tym, że ziemi polskiej
bez pielgrzymów nie ma,
z ks. Marianem Janusem,
Krajowym Koordynatorem
Pieszych Pielgrzymek,
rozmawia

JUSTYNA JANUS-KONARSKA

Wrocław

Justyna Janus-Konarska:
Na początku naszej rozmowy spróbujmy zdefiniować istotę ruchu pielgrzymkowego.
Ks. Marian Janus:
To zjawisko religijne, migracja do ośrodków kultu religijnego. Wśród tych migracji poczesne miejsce zajmują piesze pielgrzymki do sanktuariów maryjnych. Pątnicy zdążają do ośrodków pielgrzymkowych, gdzie oddają cześć Najświętszej Maryi Pannie w Jej cudownych wizerunkach, tytułując Ją Panią, Królową, Matką. Podkreślenia wymaga fakt, że ruch pielgrzymkowy, pieszy i przy wykorzystaniu innych środków transportu, jest fenomenem współczesnego życia religijnego zarówno w Polsce, jak i w wielu innych krajach. Wbrew bowiem ogólnym tendencjom sekularyzacji wciąż obserwujemy jego rozwój.
Tradycyjnie zapytam jeszcze o szczegółową definicję.
Etymologia słowa „pielgrzymka” sięga czasów starożytnej Grecji, gdzie terminem „per-epi-demos” (dosłownie: cudzoziemiec, nierezydent) określano pielgrzyma i przygodnego podróżnego. Zaś pierwotne słowo łacińskie „peregrinus” (pielgrzym) oznacza tego, który idzie per agros – przez rolę, przez pole, poza miejscem stałego zamieszkania, w obcych sobie stronach. Z kolei określenie „peregrinatio” oznacza ‘wędrówkę’, ‘pobyt w obcym kraju’, ‘zwiedzanie’. Dopiero w XII w. pod tym pojęciem zaczęto rozumieć jednoznacznie religijną praktykę odwiedzania świętych miejsc.

W literaturze spotyka się jeszcze określenia „pielgrzymstwo”, „peregrynacja” oraz „pątnictwo” jako zwroty zamienne do słowa „pielgrzymowanie”.
Czy wiemy, ile osób pielgrzymuje rocznie w Polsce?
W turystyce religijno-pielgrzymkowej w Polsce przed pandemią uczestniczyło rocznie 6–7 milionów ludzi, a to blisko 5 proc. wszystkich chrześcijan pielgrzymujących na całym świecie i 20 proc. wszystkich pątników w Europie. Do sanktuarium na Jasnej Górze każdego roku przybywa około 300 grup, a w nich ponad 130 tys. pątników. To fenomen religijny, społeczny i kulturowy, którego nie złamały trudne pandemiczne czasy, wędrowanie w formie sztafety czy łączenie się za pomocą transmisji internetowych.
Co wyróżnia Jasną Górę na tle innych miejsc pielgrzymkowych?
To właśnie Jasna Góra należy do najważniejszych centrów religijnych. Możemy ją porównać do Rzymu, Lourdes czy Fatimy. Tradycje pielgrzymowania na Jasną Górę sięgają początków sanktuarium, to jest 1382 r. Tym, co wyróżnia Jasną Górę na tle innych sanktuariów krajowych i zagranicznych, są rzesze ludzi pielgrzymujących do tronu Matki Bożej pieszo. Podobną rolę pieszych pielgrzymek obserwuje się tylko w Ameryce Łacińskiej, a szczególnie w Guadalupe. Fenomen jasnogórskich pielgrzymek promieniuje na sanktuaria europejskie, przyczyniając się do reaktywowania idei pieszego pątnictwa w takich krajach jak Niemcy, Francja, Włochy czy Hiszpania.

Do sanktuarium na Jasnej Górze każdego roku
przybywają tysiące pątników z każdego zakątka Polski

ARCHIWUM PRYWATNE KS. M. JANUSA

Liczba grup pielgrzymkowych, długość pokonywanej trasy czy liczba biorących udział pątników nie znajdują porównania z żadnym innym tego rodzaju zjawiskiem w całym chrześcijaństwie. Do Częstochowy prowadzi ponad 50 szlaków pieszych, których długość waha się od kilku do kilkuset kilometrów. Najdłuższe szlaki biegną z Pomorza Zachodniego i Gdańskiego oraz Warmii i liczą ponad 600 kilometrów, co oznacza, że na ich przebycie potrzeba 15–20 dni.
Co motywuje ludzi do wyruszenia na pielgrzymkę?
Ważnym aspektem pielgrzymki jest jej wymiar duchowy. Stąd motywacje pieszego pątnictwa wynikają przede wszystkim z religijnych przekonań uczestników. Wskazuje się na cztery główne cele pielgrzymowania: uczczenie Boga połączone z uwielbieniem Jezusa i Jego Matki, pokutę za grzechy, podziękowanie za otrzymane łaski i wybłaganie sobie lub komuś łask Bożych przez pośrednictwo Matki Bożej. Pielgrzymka oznacza więc podjęcie wędrówki na drodze wiary. Jest wyjściem i pozostawieniem wszystkich swoich spraw, żeby dojść do wyznaczonego celu. Bardzo często pielgrzymi próbują w ten sposób pogłębić swoją wiarę, ale też upatrują w tej wędrówce szansy na nawrócenie i na zmianę na lepsze. Podczas pielgrzymiej drogi realizowane są również cele poznawcze, w formie odkrywania chrześcijańskich i turystycznych walorów miejsc, przez które przechodzi pielgrzymka. Pątnicy zapoznają się z życiem religijnym wspólnot parafialnych, ośrodkami kultu religijnego i zabytkami kultury chrześcijańskiej, czyli sięgają w głąb historii.
Nie sposób nie wspomnieć o całej pielgrzymkowej oprawie.
To prawda, każda pielgrzymka ma określony wcześniej program duszpasterski, którego celem jest formacja duchowa pątników. Realizuje się go przez przyjęte hasła, tematy konferencji, apele wieczorne i homilie oraz uczestniczenie we Mszy św. i korzystanie z sakramentu pokuty. Program ten ujęty jest w krótkie sformułowanie, nazywane hasłem pielgrzymki, które zamieszcza się na znaczkach pielgrzymkowych, legitymacjach i emblematach pielgrzymkowych.

Pątnikom cały dzień towarzyszy modlitwa, co nadaje pielgrzymowaniu określonego sensu i smaku. Pielgrzymi śpiewają godzinki, odmawiają różaniec, koronkę do miłosierdzia Bożego czy drogę krzyżową. W miejscach noclegu – przeważnie w kościołach parafialnych – pątnicy zbierają się na apel jasnogórski. Podczas pielgrzymki codziennie sprawowany jest sakrament pokuty i pojednania. W każdej grupie, na jej tyle, idzie kapłan, który ma na sobie fioletową stułę, gotowy do sakramentalnej posługi. Taka forma sprawia, że pielgrzymując, nabieramy do życia pewnego dystansu i możemy głębiej wniknąć w swoje sumienie. Przepowiadanie słowa Bożego odbywa się przez głoszenie konferencji, które prowadzą kapłani, siostry zakonne lub katecheci. W ciągu dnia głoszone są jedna lub dwie nauki, po których pątnicy mają możność dzielenia się przez mikrofon swoimi refleksjami bądź kierują do konferencjonisty pytania. To takie wędrowne rekolekcje, które umacniają w wierze i ufności w Boże plany. Dodatkowo ważny jest aspekt edukacyjny. Podczas pielgrzymki wspieramy chrześcijańskie wychowanie młodego pokolenia, które stanowi ponad połowę uczestników. Pielgrzymka, przechodząc drogami danej diecezji, jest również wymownym znakiem, świadectwem, że najważniejsze w życiu są wartości nieprzemijające, a człowiek ze swej natury jest pielgrzymem, człowiekiem wędrownym.
Na Jasną Górę przybywamy oddać cześć Królowej Polski, co potwierdza świętość tego miejsca.
Jasna Góra to sanktuarium Narodu Polskiego, którego bicia serca należy słuchać i w tym rytmie żyć, bo to właśnie Jasna Góra niejednokrotnie okazała się ostoją dla naszego narodu. To o tej świętości wielokrotnie wspominał Jan Paweł II, mówiąc, ileż to razy doświadczał tego, że Matka zwracała swe miłosierne oczy ku troskom człowieka strapionego i wypraszała łaskę rozwiązywania trudnych spraw. Pytał, czy nie doświadczają tego samego pokolenia pielgrzymów, które przybywają tu od lat. Pytał i sam odpowiadał: „Z pewnością tak, bo inaczej nie byłoby tego wędrowania”.