Pieta z Wołowa – wizerunek Matki Bożej Bolesnej

Pieta z Wołowa
Rzeźba znajdująca się w kościele pw. św. Karola Boromeusza w Wołowie została wykonana z drewna lipowego jako wolnostojąca, w celu postawienia na ołtarzu w bocznej kaplicy. Można ją wpisać w prostopadłościan o wymiarach boku i podstawy 100 cm oraz głębokości 40 cm. Zarówno Maryję, jak i ciało martwego Jezusa przedstawiono pełnoplastycznie.
Madonna przedstawiona jest bardzo ekspresyjnie jako młoda kobieta o dziewczęcej urodzie. Na jej ubiór składa się szeroka, biała suknia z długimi rękawami oraz zarzucony na ramiona długi, obszerny, drapowany płaszcz o niebiesko-zielonej podszewce, bramowany złotą taśmą. Głowę nakrywa maforion, którego końce zawinięte wokół szyi spływają w dół, przysłaniając nieco dekolt. Stopy obute w brązowe trzewiki spiczasto zakończone, wysuwają się spod sukni. Typ ubioru Maryi – skromny, ale elegancki – odpowiada modzie późnego średniowiecza charakterystycznej dla dworu praskiego czasów dynastii luksemburskiej.
Motyw artystyczny
Dzisiejszemu widzowi pieta może się wydawać nieco niezrozumiała i niejasna w swoim przekazie. Zapłakana Maryja, która wyciera łzy płynące po policzkach własnym maforionem, czy też zastygła w bólu twarz Jezusa i wyniszczone ciało wydają się odbiorcy trochę sztuczne. Dla człowieka późnego średniowiecza ten gest miał konkretną i jakże jednoznaczną wymowę. Zresztą jest to dość dokładnie opisane w średniowiecznym dziele Philippa von Seitz. Maryja w opisie tego kartuskiego mnicha, żyjącego w pierwszej połowie XIV w., całuje ręce i policzki Jezusa i widzi przy tym, że są one skrapiane Jej własnymi łzami. Zatem płacząca Matka ociera łzy, te płynące po Jej policzkach, jak i te, które spadają na ciało Jej Syna.
Przedstawienie Piety – obrazu nieszpornego – jest wyraźnie wydzielonym elementem sceny zdjęcia z krzyża i opłakiwania. Niemieccy historycy sztuki uważają, że ten moment nastąpił na początku XIII w. we Frankonii.
Pierwowzorem mogły być bizantyjskie przedstawienia tych scen przefiltrowane następnie przez włoską tradycję, pobożność i estetykę. Nieco wcześniejsze wizerunki spotkać można na Bałkanach, pochodzą z początku XII w. Oba te przedstawienia mają we Włoszech długą tradycję. W świetle wykładni teologii i praktycznej pobożności ludowej pieta rozwijała się równolegle przedstawieniami zdjęcia z krzyża i opłakiwania jako kompozycyjny i treściowy odpowiednik łączący pobożność pasyjną z obrazem Matki Bożej.
Cierpienie
Starsze wizerunki piet, jak na przykład Pieta z Röttgen, zaskakują widza drastycznością i dosłownością pokazania cierpienia. Pogrążona w żalu, z rozpaczą na twarzy Matka Boża trzyma na kolanach martwe ciało Syna, już pośmiertnie zesztywniałe. Taka postawa powtarza się niemal we wszystkich starszych przykładach, widoczne jest tu bezpośrednie odniesienie do współczesnych im przedstawień krucyfiksu mistycznego. To ułożenie ciała Jezusa wyraża bolesny skurcz w jego pośmiertnej sztywności, Maryja zaś ukazuje Syna, oskarżając. Jej oczy są szeroko otwarte i puste, usta skrzywione w grymasie cierpienia, a policzki czerwone i opuchnięte od łez. Takie nagromadzenie czy wyolbrzymienie szczegółów wzmacnia interakcję obu figur: zachowanie Matki wzywa do imitatio (naśladowania) w znoszeniu cierpienia, złego losu.
Chwile medytacji przy tym wizerunku nabożnym mają wpływać na nasze przeżywanie bólu i cierpienia, a modlącemu się pozwalają spokojniej przeżywać swoje duchowe i fizyczne rozterki wraz z Maryją – cierpiącą Bożą Matką.