Matka Polka na co dzień
Zwrot „matka Polka” funkcjonuje w naszej zbiorowej świadomości
od lat i można go określić mianem społecznego mitu.
JUSTYNA JANUS-KONARSKA
Wrocław
Matka Polka, Elisabeth Baumann, 1857,
kolekcja prywatna
WIKIMEDIA COMMONS
Matka Polka jest wzorcem kobiecości i efektem naszej skomplikowanej historii, która stworzyła obraz kobiety heroicznej, zdolnej do niesamowitych poświęceń dla dobra narodu, skoncentrowanej przede wszystkim na rodzinie, nie na sobie.
Matka Polka w kulturze
To wzorzec znany z literatury i obrazów, który wykształcił się w okresie, kiedy Polska utraciła niepodległość. Wtedy to kobiety stanęły przed rozmaitego rodzaju zadaniami. Gwarancją utrzymania tożsamości narodowej było odpowiednie wychowanie dzieci, które stało się sprawą polityczną. Kiedy mężowie przebywali w więzieniach, na zesłaniu albo brali udział w powstaniach, z których już często nie powracali, to kobiety zajmowały się prowadzeniem gospodarstwa i interesów. Konieczność poradzenia sobie z licznymi obowiązkami doprowadziła do ukształtowania się stereotypu bohaterskiej, potrafiącej udźwignąć każdy ciężar matki Polki.
W okresie zaborów matka Polka miała dbać o wychowanie dzieci w duchu patriotycznym, w umiłowaniu wolności, w poszanowaniu dla języka ojczystego i kultury. W efekcie romantycznych nakazów kobieta polska przyzwyczaiła się do dźwigania ciężarów życia rodzinnego i publicznego w cieniu i milczeniu, aby spełniła się ofiara.
Mit matki Polki jest obecny również w okresach późniejszych: jego wcielenia odnajdujemy w postaciach matek żołnierzy, powstańców czy strajkujących opozycjonistów. Po transformacji ustrojowej, zmienił się również wzorzec macierzyństwa. Matka to zazwyczaj kobieta, która godzi życie rodzinne z zawodowym, ale też utrzymuje tradycje narodowe poprzez odpowiednie wychowanie dzieci i młodzieży. To współczesna menedżerka życia codziennego, którą cechuje pracowitość, ofiarność, zdolność do poświęceń, przekonanie o byciu niezastąpioną w wykonywaniu wielu zajęć domowych, swoista wielofunkcyjność w realizowaniu tych zadań i dbaniu o rodzinę.
Matka Polka nie musi być kimś, kto zupełnie zapomina o sobie i poświęca się na każdym kroku dla rodziny, heroicznie udowadniając swoją miłość. Matka może mieć wiele różnych twarzy, może odkrywać macierzyństwo na swój własny sposób i nie próbować na siłę realizować wzorców-ideałów. Ma prawo być sobą i być dla siebie.
Matka Polka w słowniku
Z językoznawczego punktu widzenia jednostka „matka Polka” może być interpretowana jako zestawienie lub jako frazeologizm. Niezależnie od przyjętej interpretacji zapis omawianego połączenia wyrazowego jest dyskusyjny.
Słownik ortograficzny PWN podaje zapis „matka Polka” jako jedyną poprawną formę graficzną omawianej jednostki. Pisownia pierwszego członu małą literą jest naturalna. Jednak nawet pobieżna analiza rozmaitych tekstów pozwala stwierdzić, że często występuje zapis „Matka Polka”.
Niezbyt jasny przepis ortograficzny każe pisać takie zestawienia z łącznikiem, gdy ich oba człony są równorzędne, a bez łącznika, gdy drugi człon jest określeniem pierwszego. Stąd teoretycznie „matka-Polka” to ‘matka i Polka w jednej osobie’ (polskość i bycie matką są w niej jednakowo ważne), a „matka Polka” to ‘matka będąca Polką’ (polskość jest w niej podporządkowana funkcjom matki).
W praktyce częstsza jest pisownia bez łącznika. Jeśli chodzi o użycie wielkiej litery, to trzeba pamiętać, że w polskiej świadomości matka Polka stała się postacią mitologiczną. Z tego powodu oba słowa są często pisane wielkimi literami. W samej definicji kryje się symbol kobiety polskiej – matki, strażniczki ogniska domowego i patriotki, a także ideał patriotycznego postępowania i wychowywania dzieci.
W intuicji każdego użytkownika języka matce Polce przysługuje pewna pozytywna, społecznie uzgodniona charakterystyka: matka opiekuje się dziećmi, daje schronienie, jest czuła, serdeczna, winna być również traktowana z czułością i serdecznością, zajmuje ważną pozycję społeczną, uczy dzieci, które mają być jej posłuszne, matkę kocha się i jest się jej wdzięcznym za opiekę. Postać ta kojarzona jest głównie z miłością, ale także z opiekuńczością, wyrozumiałością, poświęceniem, troskliwością, dobrocią i oddaniem.
Matka Polka współcześnie
Wiele ról składa się na wizerunek współczesnej matki kreowany przez społeczeństwo. Rola matki należy do kategorii ról społecznych i jest definiowana jako wzorzec zachowań oczekiwanych od kobiety znajdującej się w sytuacji macierzyństwa z uwzględnieniem kontekstu kulturowego i społecznego. Umiejscawiana jest w kategoriach: tożsamościowych (jako centralna cecha kobiecości), archetypicznych, spełniania zadań rozwojowych czy samorealizacji.
Wyzwaniem współczesnego macierzyństwa jest zbliżenie się do ideału matki Polki, która spełnia się jako kochająca, a przy tym rozsądna mama, jest dobrą żoną, która jednocześnie nie zapomina o własnych potrzebach, a także – przynajmniej dla części społeczeństwa – realizuje się zawodowo. Dziecko stanowi dla niej priorytet. Nie oznacza to jednak, że zatraca się w macierzyństwie i porzuca funkcjonowanie w innych rolach. Wręcz przeciwnie – dzięki dobrej organizacji i wytrwałości łączy obowiązki rodzinne z pozostałymi obszarami życia. Nie zapomina przy tym, że jest również kobietą. Jeżeli tylko tego pragnie, spełnia się również zawodowo.
Prowadzeni naszymi marcowymi rozważaniami o poświęceniu powinniśmy wspierać nasze matki Polki, aby wielozadaniowość i wieloetatowość na co dzień nie pozwoliła im zapomnieć o sobie, a mit matki Polki pozostał jedynie narodowym symbolem, który kształtuje naszą kulturę.
